Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân là một mục tiêu trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị nước ta trong giai đoạn hiện nay. Thực hiện đúng đắn, hiệu quả dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở; thực hiện có hiệu quả phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng". Tinh thần đó đã được thể hiện trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Với mục tiêu đó, Đảng ta chủ trương xây dựng nhà nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa thực sự là của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Nhà nước là một tổ chức thay mặt Nhân dân thể hiện và thực hiện ý chí, quyền lực của Nhân dân, là công cụ để Nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình.
Trong quá trình tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội, công dân sử dụng quyền của mình bằng nhiều hình thức khác nhau như thông qua đại diện của mình ở các cơ quan quyền lực nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Liên đoàn Lao động, Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Nông dân, các tổ chức xã hội khác và thông qua các hoạt động khác như thảo luận các vấn đề chung của cả nước cũng như ở địa phương nơi cư trú, kiến nghị với cơ quan nhà nước về những vấn đề liên quan đến sự phát triển của xã hội, tham gia biểu quyết khi nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân...
Hình thức thông qua đại diện của mình ở cơ quan quyền lực nhà nước nghĩa là công dân thực hiện quyền quản lý nhà nước, quản lý xã hội một cách gián tiếp thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Trong đó, Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.
Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình và của Nhân dân cả nước; là người thay mặt Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội. Đại biểu Hội đồng nhân dân là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm trước cử tri địa phương và trước Hội đồng nhân dân về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn đại biểu của mình.
Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân đã có nhiều quy định cụ thể đảm bảo cho công dân thực hiện quyền bầu cử và ứng cử một cách thật sự dân chủ. Với nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín của việc bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân đã thể hiện tính dân chủ rộng rãi, động viên toàn xã hội tham gia vào hoạt động bầu cử, coi việc bầu cử là sự kiện chính trị quan trọng của đất nước, là ngày hội của toàn dân. Mọi công dân đủ mười tám tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên đều có quyền ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân theo quy định của pháp luật. Mọi cử tri đều được ghi tên vào danh sách để tham gia bỏ phiếu.
Việc lấy ý kiến cử tri ở xã, phường, thị trấn, ở cơ quan nhà nước, ở các tổ chức, ở đơn vị vũ trang nhân dân là nơi công tác và nơi cư trú của người được đề cử, người tự ứng cử cùng với các bước hiệp thương giới thiệu người ra ứng cử đều nhằm tập hợp được nhiều ý kiến của cử tri, thông qua sự lựa chọn và tín nhiệm của cử tri để giới thiệu những người tiêu biểu về phẩm chất, đạo đức và năng lực, có quan điểm, lập trường chính trị vững vàng, đủ tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật, có điều kiện thực hiện nhiệm vụ tham gia làm đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân. Thông qua việc giới thiệu người ra ứng cử, cử tri thể hiện trách nhiệm của mình chọn người có đức có tài, trung thành với Tổ quốc, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới để bầu vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân.
Luật quy định rõ tiêu chuẩn đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, trách nhiệm của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, cơ chế hiệp thương, trình tự, thủ tục và thời hạn các việc phải làm trong quá trình tổ chức bầu cử, quyền tự ứng cử của công dân, việc niêm yết danh sách cử tri, danh sách ứng cử viên, quyền khiếu nại, tố cáo của công dân, việc kiểm phiếu và chứng kiến việc kiểm phiếu... đều nhằm để đảm bảo tính chính xác, trung thực của cuộc bầu cử, chất lượng của đại biểu được bầu, đảm bảo cho cuộc bầu cử tiến hành thật sự dân chủ và đúng luật.
Mỗi công dân cần hiểu rõ quy định của pháp luật để biết mình có được những quyền gì và phải sử dụng quyền đó như thế nào. Trong lựa chọn giới thiệu người ra ứng cử phải xuất phát từ lợi ích của địa phương cũng như cả nước mà lựa chọn bầu được những đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân thật sự tiêu biểu, xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân; bảo đảm đủ tiêu chuẩn, đủ số lượng, có cơ cấu hợp lý, trong đó lấy tiêu chuẩn, chất lượng đại biểu làm trọng tâm, tránh các biểu hiện thiên vị cá nhân, nể nang, cục bộ địa phương, giới thiệu người không đủ tiêu chuẩn. Mọi công dân thể hiện sự quan tâm đến sinh hoạt chính trị này, giúp cơ quan Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan có thẩm quyền khác giám sát hoạt động bầu cử. Cử tri tự giác tham gia bầu cử, sáng suốt lựa chọn người xứng đáng đại diện cho mình vào cơ quan quyền lực, coi đây là trách nhiệm, và là vinh dự của mình, đồng thời nó cũng thể hiện nghĩa vụ của công dân trong việc xây dựng, bảo vệ và giám sát công việc của chính quyền.
Đáp ứng những yêu cầu trên là đảm bảo cho cuộc bầu cử được tiến hành dân chủ và đúng luật, là nhằm đạt được yêu cầu bầu được đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, có phẩm chất đạo đức tốt, có trình độ hiểu biết và năng lực thực hiện nhiệm vụ đại biểu, tham gia quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, nhân tố góp phần phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, một đất nước dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh./.
Lam Hùng