ĐỀ CƯƠNG GIỚI THIỆU LUẬT THỦ ĐÔ

I. SỰ CẦN THIẾT BAN HÀNH LUẬT THỦ ĐÔ

Hà Nội là “Thủ đô nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (Điều 144 Hiến pháp năm 1992). Thăng Long - Hà Nội là địa danh tiêu biểu cho truyền thống Văn hiến - Anh hùng - Hòa bình - Hữu nghị của dân tộc Việt Nam, là đô thị đã có lịch sử ngàn năm, trải qua nhiều giai đoạn phát triển, đang được định hướng trở thành đô thị có vị thế ở khu vực và thế giới. 

Ngay sau ngày giải phóng Thủ đô, Đảng, Nhà nước ta và Bác Hồ đã đặc biệt quan tâm đến sự nghiệp xây dựng, phát triển Thủ đô để đưa Thủ đô lên xứng tầm với vị trí, vai trò quan trọng quốc gia đặc biệt của mình. Chủ trương nhất quán của Đảng về xây dựng, phát triển Thủ đô được thể hiện trong nhiều nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị, đặc biệt gần đây nhất là Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 15/12/2000 về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội trong thời kỳ 2001-2010 (Nghị quyết số 15) và Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 06/01/2012 về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2011-2020 (Nghị quyết số 11). Các nghị quyết này đều khẳng định phát triển Thủ đô là trọng điểm trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đề ra những định hướng quan trọng về phát triển Thủ đô; yêu cầu xây dựng một số cơ chế chính sách đặc thù cho Thủ đô; giao Thủ đô thực hiện một số chức năng, quyền hạn riêng về thu hút, sử dụng vốn; quản lý đô thị, dân cư, nhà đất.

Trong thời gian qua, các cơ quan nhà nước ở Trung ương đã ban hành nhiều văn bản nhằm từng bước thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về sự nghiệp xây dựng, phát triển Thủ đô như Nghị quyết số 15/2008/QH12 ngày 29/5/2008 của Quốc hội về việc điều chỉnh địa giới hành chính thành phố Hà Nội và một số tỉnh có liên quan; Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội năm 2000 của Uỷ ban thường vụ Quốc hội; nhiều nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ (như Nghị định số 92/2005/NĐ-CP ngày 12/7/2005 quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội; Nghị định số 123/2004/NĐ-CP ngày 18/5/2004 quy định về một số cơ chế tài chính ngân sách đặc thù đối với Thủ đô Hà Nội; các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược, Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hà Nội, Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô).

Sau hơn 25 năm đổi mới, thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, công cuộc xây dựng, phát triển Thủ đô đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, toàn diện trên các lĩnh vực. Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô chưa tương xứng với vị trí, tiềm năng của Thủ đô. Còn nhiều vấn đề bất cập trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội chưa được giải quyết có hiệu quả như công tác quy hoạch, quản lý đô thị; tốc độ đô thị hóa diễn ra rất nhanh, trong khi cơ sở hạ tầng còn nhiều bất cập; tình trạng ô nhiễm môi trường; nạn ách tắc giao thông; sự xuống cấp của cảnh quan đô thị; tình trạng tăng dân cư tự phát đã gây sức ép lớn đối với hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội ở khu vực nội thành. Theo số liệu thống kê, trong lĩnh vực môi trường, trung bình mỗi ngày khu vực nội thành Hà Nội phải “nhận” khoảng 5.000 tấn rác thải sinh hoạt và trên 100.000 m³ rác từ các bệnh viện, nhà máy và làng nghề, trong khi đó mới xử lý được khoảng 70%; nước thải sinh hoạt khu vực nội thành chỉ mới xử lý được khoảng 20-30%; chỉ có 8/48 bệnh viện có hệ thống xử lý nước thải (chiếm khoảng 16%). Trong lĩnh vực giao thông, hiện ở Hà Nội có khoảng hơn 300.000 ôtô và gần 4 triệu xe máy, trong khi đó diện tích đường của Hà Nội hiện chỉ đáp ứng được khoảng 40% lượng phương tiện giao thông đăng ký của Thành phố, chưa kể lượng ôtô, xe máy từ các tỉnh, thành phố khác tham gia giao thông hàng ngày tại Thủ đô. Trong lĩnh vực quản lý dân cư, tính từ thời điểm Nghị quyết của Quốc hội về điều chỉnh địa giới hành chính Thủ đô Hà Nội và các tỉnh có hiệu lực đến nay, dân số toàn Thành phố có khoảng 1.720.404 hộ với 6.489.170 nhân khẩu thường trú. Mật độ trung bình 2.129 người/1km², gấp 8 lần bình quân cả nước, đồng thời phân bố rất không đồng đều, có sự chênh lệch lớn giữa ngoại thành và nội thành, dân số chủ yếu tập trung và tăng nhanh ở khu vực nội thành.  

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trên đây, trong đó có nguyên nhân là do chưa có sự quyết liệt và tập trung đúng mức trong việc thực hiện định hướng xây dựng Thủ đô tiêu biểu, là bộ mặt của cả nước; việc thể chế hoá Nghị quyết số 15 của Bộ Chính trị còn chậm và chưa thực sự mạnh mẽ; cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, nhiều mặt chưa phù hợp với yêu cầu, đặc điểm và nhiệm vụ phát triển Thủ đô; sự phân công, phân cấp, phối hợp giữa Trung ương và Thành phố chưa tốt; tính khả thi của Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội năm 2000 chưa cao do nhiều quy định của Pháp lệnh còn chung chung hoặc do các quy định trong các đạo luật mới được Quốc hội thông qua sau đó có quy định khác; phạm vi áp dụng của Pháp lệnh chưa phù hợp với địa giới hành chính của Thủ đô Hà Nội sau khi mở rộng.

Tiếp tục thể chế hóa chủ trương của Đảng về xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô, nâng Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội lên thành Luật, xử lý những vấn đề tồn tại, hạn chế nêu trên, đồng thời luật hóa một số nhiệm vụ, giải pháp phù hợp mục tiêu, phương hướng phát triển Thủ đô trong điều kiện mới là rất cần thiết, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để xây dựng, phát triển Thủ đô Hà Nội văn minh, hiện đại, tiêu biểu cho truyền thống văn hiến - anh hùng - hòa bình - hữu nghị của dân tộc Việt Nam.

Ngày 21/11/2012, tại kỳ họp thứ 4 Quốc hội khoá XIII đã thông qua Luật Thủ đô.

II. QUAN ĐIỂM CHỈ ĐẠO VIỆC XÂY DỰNG LUẬT THỦ ĐÔ

Luật Thủ đô được xây dựng theo các quan điểm chỉ đạo sau đây:

1. Tiếp tục thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô trong tình hình mới, đặc biệt là Nghị quyết số 11 của Bộ Chính trị, tạo công cụ pháp lý hữu hiệu để cùng các công cụ khác về kinh tế - xã hội góp phần xây dựng Thủ đô tiêu biểu, là bộ mặt của cả nước.

2. Bảo đảm phù hợp với Hiến pháp, kế thừa và nâng các quy định còn phù hợp đã được thể chế và có tính chất ổn định của Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội và các văn bản hướng dẫn thi hành Pháp lệnh lên thành quy định của luật đã được thực tiễn kiểm nghiệm có tính ổn định; chỉ sửa đổi, bổ sung những quy định về chính sách, cơ chế đặc thù cần thiết cho việc xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô và các điều khoản cần thiết khác cho đồng bộ với các văn bản quy phạm pháp luật đã được Nhà nước ta ban hành.

3. Các cơ chế, chính sách quy định trong Luật phải tạo cơ sở cho việc phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế và khả năng chủ động của Thủ đô cùng với sự đầu tư có trọng tâm, trọng điểm của Trung ương, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội cho Vùng Thủ đô và cả nước.

III. BỐ CỤC VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA LUẬT

1. Bố cục

Luật Thủ đô gồm 04 chương với 27 điều.

Chương I: Những quy định chung

Chương này gồm 07 điều (từ Điều 1 đến Điều 7) quy định về phạm vi điều chỉnh; vị trí, vai trò của Thủ đô; giải thích từ ngữ; trách nhiệm xây dựng, phát triển và bảo vệ Thủ đô; trách nhiệm của Thủ đô đối với cả nước; biểu tượng của Thủ đô; danh hiệu Công dân danh dự Thủ đô.

Chương II: Chính sách xây dựng, phát triển và quản lý Thủ đô.

Chương này gồm 14 điều (từ Điều 8 đến Điều 21) quy định về các chính sách, cơ chế đặc thù trong các lĩnh vực như quy hoạch; không gian, kiến trúc, cảnh quan và trật tự xây dựng Thủ đô; bảo tồn và phát triển văn hoá; phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ; quản lý và bảo vệ môi trường; quản lý đất đai; phát triển và quản lý nhà ở; phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật; phát triển, quản lý giao thông vận tải; quản lý dân cư; bảo vệ Thủ đô và bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội; chính sách, cơ chế về tài chính.

Chương III: Trách nhiệm xây dựng, phát triển và quản lý Thủ đô

Chương này gồm 05 điều (từ Điều 22 đến Điều 25) quy định trách nhiệm của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội; Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ; cơ quan, tổ chức và người dân Thủ đô trong việc xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô.

Chương IV: Điều khoản thi hành

Chương này gồm 02 điều (Điều 26 và Điều 27) quy định về hiệu lực thi hành; quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Thủ đô.

2. Những nội dung cơ bản của Luật Thủ đô

2.1. Khái quát một số điểm khác cơ bản của Luật Thủ đô so với Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội năm 2000 và các luật hiện hành

a) So với Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội năm 2000

- Về hiệu lực pháp lý: Luật Thủ đô là văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội, do vậy, những quy định trước đây của Pháp lệnh không phát sinh được hiệu lực do các luật ban hành sau có quy định khác thì Luật Thủ đô sẽ giải quyết vấn đề này.

- Về phạm vi áp dụng: Luật Thủ đô áp dụng đối với toàn thành phố Hà Nội được mở rộng theo Nghị quyết số 15/2008/QH12 của Quốc hội về việc điều chỉnh địa giới hành chính thành phố Hà Nội, thậm chí đối với cả các tỉnh, thành phố lân cận thuộc Vùng Thủ đô. Trong khi đó, Pháp lệnh chỉ điều chỉnh đối với Hà Nội (cũ) khi chưa mở rộng địa giới hành chính.

- Về mặt nội dung:

+ Quy định nhiều vấn đề mới mà Pháp lệnh chưa điều chỉnh. Ví dụ như xác định trách nhiệm của Thủ đô đối với cả nước (Điều 5); quy định biểu tượng của Thủ đô (Điều 6); Danh hiệu công dân danh dự Thủ đô (Điều 7); mức xử phạt vi phạm hành chính cao hơn 02 lần trong ba lĩnh vực văn hóa, đất đai, xây dựng (Điều 20)…

+ Kế thừa và cụ thể hóa một số quy định của Pháp lệnh trước đây còn chung chung, chưa rõ tính quy phạm, không khả thi. Ví dụ: biện pháp nhằm xây dựng, phát triển Thủ đô theo quy hoạch (Điều 9); quy định cụ thể các khu vực quan trọng cần được tập trung nguồn lực để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa (Điều 11); quy định về cơ chế tài chính và tiêu chí áp dụng đối với các cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trong phát triển giáo dục(Điều 12); quy định cụ thể điều kiện đăng ký thường trú vào nội thành Hà Nội (Điều 19); quy định cụ thể chính sách, cơ chế tài chính để đầu tư xây dựng, phát triển Thủ đô (Điều 21); quy định cụ thể, rõ ràng trách nhiệm của từng cơ quan trong việc chủ trì, phối hợp những nhiệm vụ Luật giao…

b) So với hệ thống pháp luật hiện hành

Về mặt nguyên tắc, Hà Nội nói riêng và các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nói chung đều áp dụng thống nhất hệ thống pháp luật (ngoại trừ một số riêng dành cho những đơn vị hành chính đặc thù). Luật Thủ đô chỉ quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù nhằm xây dựng, phát triển Thủ đô - đơn vị hành chính đặc biệt, duy nhất của cả nước, còn những vấn đề gì Luật không quy định thì đương nhiên Hà Nội vẫn phải thực hiện quy định chung của hệ thống pháp luật giống như các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khác.

Luật Thủ đô khác với các luật hiện hành ở những đặc điểm như:

Một là, khác với pháp luật hiện hành: ở đây là sự bổ khuyết cho những quy định của pháp luật đang tồn tại nhưng chưa thực sự phù hợp với Thủ đô mà cần phải được nâng cấp lên. Ví dụ, quy định về mức tiền phạt ở nội thành cao hơn nhưng không quá 02 lần trong lĩnh vực đất đai, xây dựng, văn hóa là việc bổ khuyết quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính vào Luật Thủ đô, qua đó cho phép Hà Nội áp dụng mức tiền phạt cao hơn - đây chỉ là quy định để nâng mức phạt tiền cao hơn so với quy định chung của Luật xử lý vi phạm hành chính để áp dụng cho một địa bàn đặc biệt.

Hai là, chưa được pháp luật quy định: đây là sự bổ sung cần thiết, hoàn thiện hệ thống pháp luật cho phù hợp với đối tượng áp dụng chung và áp dụng riêng, trong điều kiện hệ thống pháp luật mới chỉ quy định những vấn đề mang tính phổ quát mà chưa tính đến đặc thù quản lý ở Thủ đô.

Ba là, về mặt thẩm quyền: (i) nâng thẩm quyền quyết định một số vấn đề lên cấp cao hơn; (ii) quy định bổ sung thẩm quyền quyết định một số vấn đề mới (đặc thù); (iii) phân cấp cho Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội.

2.2. Những nội dung cơ bản của Luật

a) Chương I - Những quy định chung (7 điều, từ Điều 1 đến Điều 7)

Điều 1 - Phạm vi điều chỉnh

Khái quát những vấn đề chính mà Luật điều chỉnh. Cụ thể là quy định vị trí, vai trò của Thủ đô; chính sách, trách nhiệm xây dựng, phát triển, quản lý và bảo vệ Thủ đô.

Phạm vi điều chỉnh của Luật chỉ tập trung quy định một số cơ chế, chính sách thực sự cần thiết để vừa giải quyết những vấn đề bức xúc trước mắt, vừa đáp ứng yêu cầu, mục tiêu phát triển lâu dài của Thủ đô. Còn những vấn đề khác thì được điều chỉnh theo quy định của cả hệ thống pháp luật.

Điều 2 - Vị trí, vai trò của Thủ đô

Trên cơ sở quy định tại Điều 144 của Hiến pháp 1992; Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 06/01/2012 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2011 - 2020 (Nghị quyết số 11 - NQ/TW), đồng thời kế thừa các quy định có liên quan của Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội năm 2000, Điều 2 của Luật tiếp tục khẳng định: Thủ đô của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Hà Nội.

Việc khẳng định vị trí của Thủ đô như trên có sự khác biệt căn bản về bản chất với quan điểm cho rằng “Thủ đô của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đặt tại Hà Nội” - không đồng nhất Thủ đô với Hà Nội - phạm vi (địa giới hành chính) của Thủ đô bị thu hẹp hơn (nằm trong tỉnh/thành phố Hà Nội) so với phạm vi của Thủ đô theo quy định của Hiến pháp năm 1992.

Khoản 2 Điều này tiếp tục khẳng định: Thủ đô là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, nơi đặt trụ sở của các cơ quan trung ương của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan đại diện ngoại giao, tổ chức quốc tế; là trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước. Việc xác định vị trí, vai trò của Thủ đô như vậy là nhằm khẳng định sự cần thiết ban hành Luật Thủ đô, làm cơ sở để quy định một số cơ chế, chính sách phục vụ cho việc xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô. Bởi lẽ, nếu coi Hà Nội chỉ là một đơn vị hành chính cấp tỉnh giống như 62 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương còn lại trong cả nước thì không cần thiết quy định các cơ chế, chính sách riêng cho Hà Nội. Còn khi được xác định là Thủ đô của cả nước, thì Hà Nội không đơn thuần chỉ là đơn vị hành chính cấp tỉnh, mà là Trung tâm đầu não chính trị - hành chính của một quốc gia. Khi đó, Hà Nội thực hiện vai trò, chức năng Thủ đô của cả nước, với nhiều trọng trách nặng nề hơn các địa phương khác. Do vậy, cần có những cơ chế, chính sách riêng phù hợp với vai trò, chức năng của Thủ đô, bên cạnh những chính sách áp dụng chung cho các tỉnh, thành phố khác.

Để bảo đảm thống nhất trong việc lập, phê duyệt các loại quy hoạch trên địa bàn Thủ đô Hà Nội, khoản 3 Điều 3 quy định vị trí không gian khu vực “Trung tâm chính trị” bất di, bất dịch: “Trụ sở cơ quan trung ương Đảng, Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ đặt tại khu vực Ba Đình thành phố Hà Nội”.

Điều 3 - Giải thích từ ngữ

Điều 3 giải thích 03 từ ngữ nhằm phân định phạm vi địa bàn được áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù khác nhau: (i) Nội thành là khu vực gồm các quận của thành phố Hà Nội; (ii) Ngoại thành là khu vực gồm các huyện, thị xã của thành phố Hà Nội; (iii) Vùng Thủ đô là khu vực liên kết phát triển kinh tế - xã hội gồm thành phố Hà Nội và một số tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương lân cận do Chính phủ quyết định.

Điều 4 - Trách nhiệm xây dựng, phát triển và bảo vệ Thủ đô

Kế thừa quy định của Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội, Điều 4 của Luật Thủ đô xác định rõ: “Xây dựng, phát triển và bảo vệ Thủ đô là nhiệm vụ thường xuyên, trực tiếp của các cấp chính quyền và nhân dân thành phố Hà Nội; là trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, các lực lượng vũ trang và nhân dân cả nước”.

 Quy định này là cơ sở để cụ thể hóa các quy định tại các điều khoản có liên quan khác của dự thảo Luật về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân, đồng thời nâng cao nhận thức về trách nhiệm xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô.

Điều 5 - Tránh nhiệm của Thủ đô

Trên tinh thần “cả nước vì Thủ đô và Thủ đô vì cả nước”, Điều 5 của Luật giao cho chính quyền và người dân Thủ đô trách nhiệm xây dựng, phát triển Thủ đô văn minh, hiện đại, tiêu biểu, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của cả nước. Phát huy vai trò chủ động phối hợp và hỗ trợ các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong Vùng Thủ đô và cả nước thông qua việc mở rộng các hình thức liên kết, hợp tác cùng phát triển; tích cực mở rộng quan hệ, hợp tác hữu nghị với thủ đô các nước, tranh thủ các nguồn lực bên ngoài để xây dựng, phát triển Thủ đô; tạo điều kiện thuận lợi để các cơ quan, tổ chức, nhân dân Thủ đô tham gia các hoạt động giao lưu và hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa - xã hội, giáo dục, khoa học và công nghệ.

Với vị trí là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, Hà Nội có trách nhiệm đặc biệt quan trọng là bảo đảm an toàn, thuận lợi cho hoạt động của các cơ quan trung ương của Đảng, Nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan đại diện ngoại giao, tổ chức quốc tế và cho việc tổ chức các chương trình, sự kiện quốc gia, quốc tế trên địa bàn Thủ đô. Đây chính là trách nhiệm chính trị nặng nề và cao cả của Thủ đô đối với cả nước. Bên cạnh đó, trách nhiệm của Thủ đô còn được thể hiện cụ thể trong từng điều luật tại Chương II của Luật.

Điều 6 - Biểu tượng của Thủ đô

Điều 6 của Luật quy định: “Biểu tượng của Thủ đô là hình ảnh Khuê Văn Các tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám”. Biểu tượng của Thủ đô - hình tượng đặc trưng gắn với truyền thống lịch sử, văn hóa của Hà Nội và cả dân tộc Việt Nam; thể hiện nguyện vọng, niềm tự hào của người dân Thủ đô và nhân dân cả nước về một Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại của nước Việt Nam.

Qua nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm nước ngoài cho thấy Luật Thủ đô một số nước trên thế giới cũng có quy định về biểu tượng Thủ đô.

Trong quá trình xây dựng dự án Luật, cũng có nhiều ý kiến đặt câu hỏi tại sao ở Hà Nội có nhiều hình ảnh gắn với Thủ đô như Tháp Rùa - Hồ Gươm, Chùa Một cột, Cột cờ Hà Nội… cũng đã từ lâu in sâu trong tâm trí của người Việt Nam mà lại không được lựa chọn làm Biểu tượng của Thủ đô. Tuy nhiên, xét về tổng thể, nếu để được chọn làm biểu tượng cho Thủ đô thì mỗi địa danh, công trình này đều có những mặt được và hạn chế nhất định. Sau khi được cân nhắc kỹ và qua tham khảo ý kiến của các cơ quan, tổ chức, các nhà nghiên cứu văn hoá, lịch sử, cuối cùng Quốc hội đã quyết định hình ảnh Khuê Văn Các làm Biểu tượng của Thủ đô vì nó hội tụ đầy đủ những giá trị:

Một là, Khuê Văn Các là công trình văn hoá - lịch sử gắn liền với tên tuổi những danh nhân Việt Nam, gắn với tổng thể công trình Văn Miếu - Quốc Tử Giám được xây dựng từ thời Lý, khi Hà Nội được chọn làm Thủ đô của một nước độc lập sau ngàn năm bị đô hộ.

Hai là, Khuê Văn Các là một công trình văn hóa, kiến trúc độc đáo với hình ảnh Sao Khuê tỏa sáng tượng trưng cho những giá trị tinh túy về văn hiến, nhân văn, văn hóa và thấm đẫm truyền thống hiếu học của con người và dân tộc Việt Nam.

Ba là, nhân dịp kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội, Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội đã ra quyết định tổ chức cuộc thi sáng tác mẫu biểu trưng Thủ đô Hà Nội với đối tượng tham gia rộng rãi là người dân toàn quốc và kiều bào ta ở nước ngoài. Trong suốt hai năm sau đó, Hội đồng nghệ thuật xét chọn mẫu biểu trưng gồm nhiều nghệ sĩ, nhà nghiên cứu lịch sử - văn hóa có uy tín của Trung ương và Hà Nội đã xem xét hàng trăm tác phẩm được gửi tới từ khắp mọi miền đất nước trước khi đi tới kiến nghị chọn Khuê Văn Các là biểu trưng của Thủ đô Hà Nội. Năm 1999, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã ra Nghị quyết số 166-1999-NQ/HĐ về việc công nhận biểu trưng của Thủ đô Hà Nội và từ đó đến nay, lô gô với hình ảnh cách điệu của Khuê Văn Các đã và đang được sử dụng.

Điều 7 - Danh hiệu Công dân danh dự Thủ đô

Danh hiệu Công dân danh dự Thủ đô là hình thức khen thưởng nhằm tôn vinh, động viên, khuyến khích người nước ngoài đã có đóng góp cho Thủ đô, góp phần mở rộng, tăng cường tình hữu nghị giữa Thủ đô Hà Nội nói riêng và đất nước ta nói chung với bạn bè quốc tế. Quy định này không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ pháp lý đối với người được phong tặng vì “Công dân danh dự” không phải là “Công dân” của Việt Nam được quy định trong Hiến pháp và Luật quốc tịch. Đây là sự bổ sung hình thức khen thưởng chưa được Luật Thi đua, khen thưởng hiện hành quy định.

Việc trao danh hiệu Công dân danh dự, danh hiệu Công dân ưu tú của các thành phố, tuy chưa phổ biến, nhưng đã có thực tiễn ở nước ta. Ví dụ, năm 1982, cố Đại tướng Mai Chí Thọ, lúc đó là Chủ tịch Uỷ ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, đã trao danh hiệu Công dân danh dự Thành phố Hồ Chí Minh cho ông Araishi Masahiro - Tổng thư ký BAJ (Cầu châu Á - Nhật Bản, một tổ chức phi chính phủ); năm 2008, Lãnh đạo thành phố Huế cũng đã trao danh hiệu Công dân danh dự thành phố Huế cho ông Araishi Masahiro (Báo Tuổi trẻ online ngày 02/02/2009).

Ở một số nước như Đức, Hàn Quốc, Pháp, Nga, Bê-la-rút và Ka-dắc-xtan cũng có quy định về Công dân danh dự của nước đó hoặc Công dân danh dự Thủ đô, thành phố, thị xã. Ví dụ, pháp luật Đức cho phép trao danh hiệu công dân danh dự của thành phố, thậm chí của thị xã; năm 2010, Đô trưởng Thủ đô Hàn Quốc O Se Hun đã trao Bằng chứng nhận Công dân danh dự của Thủ đô Seoul và huy hiệu kỷ niệm cho ông Vitaly Ignatenko, Tổng Giám đốc hãng thông tấn ITAR-TASS của Nga.

b) Chương II - Chính sách xây dựng, phát triển và quản lý Thủ đô (từ Điều 8 đến Điều 21)

Điều 8  - Quy hoạch xây dựng, phát triển Thủ đô

Thực tế cho thấy việc tổ chức lập, phê duyệt và thực hiện quy hoạch trên địa bàn Thủ đô còn thiếu tính đồng bộ, manh mún; hệ thống kết cấu hạ tầng nhìn chung còn lạc hậu, chưa theo kịp với tốc độ phát triển của các ngành kinh tế; quá trình giải phóng mặt bằng chậm so với tiến độ đề ra, trong khi mạng lưới giao thông ngày càng xuống cấp, hiện tượng ùn tắc giao thông ở nhiều tuyến đường; tình trạng lấn chiếm đất công, xây dựng các công trình sai phép, không phù hợp với quy hoạch vẫn còn rất phổ biến.

Quy định tại Điều 8 của Luật đã khẳng định rõ vị trí, tính chất đặc biệt quan trọng của Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô - là cơ sở pháp lý trung tâm cho việc xây dựng, phát triển Thủ đô. Điều đó được thể hiện cụ thể như sau:

Thứ nhất, khẳng định sự quản lý sự nghiêm ngặt và tính ổn định lâu dài của Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô thông qua việc phê duyệt và điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô phải được Quốc hội cho ý kiến.

Thứ hai, theo Luật quy hoạch đô thị thì việc lập quy hoạch chung của thành phố trực thuộc Trung ương phải căn cứ vào quy hoạch ngành đã được phê duyệt và bảo đảm phù hợp với quy hoạch ngành. Tuy nhiên, xuất phát từ tầm quan trọng của quy hoạch Thủ đô, khoản 3 Điều 8 quy định “Quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết và các quy hoạch khác của Thủ đô phải bảo đảm phù hợp với Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô”. Mục đích của quy định này là nhằm bảo đảm tính thống nhất của các loại quy hoạch có liên quan trực tiếp đến Thủ đô, trong đó lấy Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô (quy hoạch không gian) làm trung tâm.

Thứ ba, khác với Luật quy hoạch đô thị, khoản 4 Điều 8 quy định việc lấy ý kiến của Hà Nội đối với quy hoạch ngành và quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật cấp quốc gia khi có nội dung liên quan trực tiếp đến Thủ đô nhằm tránh tình trạng khi triển khai thực hiện sẽ ảnh hưởng đến Quy hoạch chung của Thủ đô, cũng như các quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết trên địa bàn Thủ đô. Quy định việc lấy ý kiến như vậy vừa tăng trách nhiệm phối hợp của các Bộ ngành, vừa tăng tính chủ động của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội trong khi lập quy hoạch ngành và quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật.

Điều 9 - Biện pháp bảo đảm thực hiện quy hoạch

Để triển khai thực hiện Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô có hiệu quả, đồng thời nhằm giảm số lượng dân cư tập trung quá đông ở nội thành, khoản 1 Điều 9 quy định trong nội thành không mở rộng diện tích sử dụng đất và quy mô giường bệnh của các bệnh viện hiện có; không xây dựng mới khu công nghiệp, cơ sở sản xuất công nghiệp ngoài khu công nghiệp, cụm công nghiệp, cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp không có trụ sở chính ở nội thành thì không được đặt địa điểm đào tạo trong nội thành.

Bên cạnh đó, Luật cũng đưa ra quy định bắt buộc di dời một số cơ sở sản xuất công nghiệp ra khỏi nội thành; di dời một số bệnh viện, cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp ra khỏi nội thành hoặc xây dựng cơ sở khác của các bệnh viện, cơ sở này ở bên ngoài nội thành. Trên thực tế, Nhà nước đã có kế hoạch di dời một số cơ sở này ra khỏi nội thành; tuy nhiên quá trình triển khai còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc nên tiến độ thực hiện rất chậm. Do vậy, để tạo cơ sở pháp lý ở tầm luật cho việc tổ chức thực hiện thì cần phải quy định rõ trong Luật Thủ đô về lộ trình và chính sách hỗ trợ về tài chính, đất đai để tiến hành việc di dời.

Quá trình soạn thảo dự án Luật cũng có ý kiến đề nghị không nên quy định cứng việc cấm mở rộng diện tích sử dụng đất, tăng quy mô giường bệnh của các bệnh viện hiện có trong nội thành vì như vậy rất khó cho ngành y tế khi phải đáp ứng kịp thời, đầy đủ nhu cầu khám bệnh, chữa bệnh của nhân dân. Tuy nhiên, hiện nay các bệnh viện trong nội thành Hà Nội đều đã quá tải và chính sự quá tải này đã kéo theo việc tập trung dân cư trong khu vực nội thành, làm gia tăng áp lực lên cơ sở hạ tầng vốn đã quá tải của Thủ đô. Do đó, cần thiết phải có quy định việc cấm mở rộng diện tích sử dụng đất, tăng quy mô giường bệnh của các bệnh viện hiện có trong nội thành; trường hợp cần thiết thì Hà Nội sẽ tạo điều kiện về quỹ đất cho các bệnh viện này mở thêm các cơ sở khác ở ngoại thành. Quy định như vậy vừa bảo đảm không gian rộng hơn, môi trường và các điều kiện chăm sóc cho người bệnh tốt hơn ở cả nội thành và ngoại thành.

Để bảo đảm tính khả thi cho việc thực hiện các dự án xây dựng mới, chỉnh trang các trục đường giao thông quan trọng ở Thủ đô, khoản 2 quy định khi lập quy hoạch chi tiết trục đường giao thông mới trên địa bàn Thủ đô phải bảo đảm phạm vi lập quy hoạch mở rộng mỗi bên kể từ phía ngoài chỉ giới đường đỏ của tuyến đường dự kiến theo quy định của pháp luật về quy hoạch đô thị. Việc lấy ý kiến đại diện cộng đồng dân cư về việc lập quy hoạch trong trường hợp này được thực hiện theo quy định của pháp luật về quy hoạch đô thị. Căn cứ vào yêu cầu xây dựng, phát triển Thủ đô và kết quả lấy ý kiến của cộng đồng dân cư, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội trình Hội đồng nhân dân cùng cấp xem xét, quyết định việc quy hoạch - Đây là điểm mới so với Luật quy hoạch đô thị (Điều 21 Luật quy hoạch đô thị chỉ quy định hình thức và thời gian lấy ý kiến cộng đồng dân cư về nhiệm vụ và đồ án quy hoạch, mà không quy định biện pháp áp dụng đối với trường hợp vẫn còn ý kiến tại cộng đồng dân cư không nhất trí).

Để có thể xây dựng một Thủ đô đẹp, văn minh, hiện đại thì phải bắt đầu từ việc quy hoạch đường giao thông và công trình hai bên đường. Do đó, việc thu hồi đất hai bên đường để xây dựng đồng bộ đường giao thông và công trình, nhà ở hai bên đường, bảo đảm cảnh quan, kiến trúc là việc bắt buộc phải làm. Việc thu hồi đất trong trường hợp như vậy có thể ảnh hưởng đến lợi ích của một bộ phận nhỏ dân cư phải di dời. Tuy nhiên, việc làm này là vì lợi ích chung của toàn xã hội, do vậy khoản 3 quy định “Khi triển khai dự án phát triển đường giao thông theo quy hoạch đã được phê duyệt, cơ quan có thẩm quyền của thành phố Hà Nội đồng thời tổ chức thu hồi đất hai bên đường để sử dụng theo quy hoạch. Việc thu hồi đất trong trường hợp này được áp dụng như trường hợp thu hồi đất trong cùng dự án” - luật hiện hành chưa quy định vấn đề này. Mặt khác, để bảo đảm lợi ích của người có đất bị thu hồi, khoản 3 quy định rõ: “Trong trường hợp quy hoạch có xây dựng nhà ở tái định cư tại chỗ hoặc thực hiện dự án sản xuất, kinh doanh thì ưu tiên cho người có đất bị thu hồi được tái định cư hoặc tham gia dự án sản xuất, kinh doanh đó”.

Điều 10 - Quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan và xây dựng đô thị

 Hà Nội từ một thành phố có nhiều hồ, ao, công viên, đường phố và khoảng không rộng rãi, thoáng đãng cho người đi bộ đang dần trở thành một nơi thường xuyên phải chịu cảnh kẹt xe, ùn tắc giao thông; không gian xung quanh những công trình kiến trúc dần dần bị thu hẹp và mất đi. Việc quản lý các khu phố cổ, phố cũ thiếu chặt chẽ nên có nguy cơ đánh mất dần đi các giá trị kiến trúc truyền thống.

Để xây dựng Hà Nội trở thành thành phố hiện đại và mang đậm bản sắc truyền thống của mình, xứng đáng là Thủ đô của cả nước, Luật quy định không gian, kiến trúc, cảnh quan đô thị trên địa bàn Thủ đô phải được quản lý theo đồ án quy hoạch, bảo đảm tạo lập không gian xanh của Thủ đô và bảo tồn, tôn tạo, phát huy các hình thái kiến trúc có giá trị văn hóa, lịch sử. Để bảo đảm thực hiện yêu cầu này, Luật quy định: “Việc cải tạo, chỉnh trang các đường giao thông quan trọng trong nội thành phải được thực hiện đồng bộ với việc cải tạo, chỉnh trang công trình hai bên đường, bảo đảm giữ gìn không gian, kiến trúc đặc trưng của đô thị”.

Về vấn đề này, Luật quy hoạch đô thị mới chỉ quy định yêu cầu chung về lập quy hoạch để cải tạo, chỉnh trang đô thị, mà không quy định cụ thể yêu cầu lập dự án đồng bộ cả tuyến đường giao thông và cải tạo, chỉnh trang công trình hai bên đường.

Khoản 3 Điều 10 giao Thủ tướng Chính phủ ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn về quy hoạch, kiến trúc đối với khu vực cải tạo, tái thiết đô thị phù hợp với điều kiện thực tế để lập quy hoạch, thiết kế đô thị tại các quận Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng theo đề nghị của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, vì quy chuẩn, tiêu chuẩn hiện hành áp dụng chung cho toàn quốc, chưa phù hợp với điều kiện thực tế tại 04 quận đô thị lõi ở Thủ đô. Tại các quận được hình thành và phát triển từ lâu đời này, nếu áp dụng các quy chuẩn, tiêu chuẩn chung (ví dụ, theo Quy chuẩn xây dựng Việt Nam, khoảng cách giữa các cạnh dài của hai dãy nhà có chiều cao <46m phải đảm bảo ³1/2 chiều cao công trình (³1/2h) và không được <7m. Đối với các công trình có chiều cao ³ 46m, khoảng cách giữa các cạnh dài của 2 dãy nhà phải đảm bảo ³25m. Đối với các khu vực cải tạo thì cho phép áp dụng bằng 50% khu vực xây dựng mới) thì sẽ không khả thi, không thể cải tạo, tái thiết lại đô thị một cách có hiệu quả.

Theo quy định của Luật tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật thì Bộ Xây dựng có trách nhiệm ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia trong phạm vi ngành, lĩnh vực được phân công quản lý mà không ban hành riêng cho từng địa phương. Đồng thời, Luật tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cũng quy định UBND cấp tỉnh được ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn riêng cho địa phương. Nhưng do vị trí, tính chất đặc biệt của Thủ đô gắn với nhiều khu vực được hình thành và phát triển từ lâu đời, nếu áp dụng các quy định của quy chuẩn, tiêu chuẩn chung như vậy sẽ không khả thi, không thể cải tạo tái thiết lại đô thị, do vậy, Luật giao Thủ tướng Chính phủ ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn riêng cho Hà Nội mà không giao Bộ Xây dựng hay UBND thành phố Hà Nội ban hành.

Cũng tại khoản 3 Điều này, Luật giao Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội phê duyệt thiết kế đô thị riêng trong khu vực đã ổn định chức năng sử dụng đất để phục vụ cho việc quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan đô thị và cấp giấy phép xây dựng. Theo quy định tại của Luật quy hoạch đô thị thì việc quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan phải theo quy chế quản lý quy hoạch, kiến trúc đô thị. Tuy nhiên, quy chế này là bằng ngôn từ, còn thiết kế đô thị thì cả bằng ngôn từ và bản vẽ. Quy định như Luật Thủ đô đầy đủ và chặt chẽ hơn so với quy định của Luật quy hoạch đô thị.

Mục tiêu đặt ra đối với Hà Nội và cả nước là tạo lập được ở Thủ đô một môi trường văn hoá văn minh, thanh lịch, tiêu biểu cho bản sắc văn hóa dân tộc và truyền thống ngàn năm văn hiến; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể trên địa bàn Thủ đô.

Luật Thủ đô một số nước quy định việc bảo vệ chức năng của các địa điểm có tầm quan trọng về mặt văn hóa và tự nhiên mang tính lịch sử; thực hiện việc bảo trì và sửa chữa vì mục đích này, xây dựng lại các địa điểm mà không thể khôi phục lại nguyên trạng.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của Hà Nội và tham khảo kinh nghiệm một số nước, khoản 2 Điều 11 xác định các khu vực quan trọng được tập trung nguồn lực để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa bao gồm: khu vực Ba Đình; di tích Phủ Chủ tịch, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh; Bảo tàng Hồ Chí Minh; di tích Hoàng Thành Thăng Long; Văn Miếu - Quốc Tử Giám; các di tích quốc gia đặc biệt khác trên địa bàn Thủ đô; Khu vực Hồ Hoàn Kiếm, Hồ Tây, Hồ Trúc Bạch;  phố cổ, làng cổ, biệt thự cũ.

Đồng thời, dự thảo Luật giao Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội được ban hành chính sách khuyến khích đầu tư, huy động đóng góp tự nguyện của tổ chức, cá nhân vào việc xây dựng công trình văn hóa, công viên, vườn hoa, khu vui chơi giải trí và bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Thủ đô.

Điều 12 - Phát triển giáo dục và đào tạo

Một trong những mục tiêu ưu tiên của Thủ đô là phát triển đồng bộ hệ thống giáo dục và đào tạo để trở thành trung tâm hàng đầu của cả nước, có uy tín ở khu vực và quốc tế trong tương lai. Muốn đạt được mục tiêu này thì trước hết phải thực hiện phổ cập và phát triển giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông đạt chuẩn quốc gia; xây dựng quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học, trường cao đẳng nghề trên địa bàn Thủ đô theo hướng tập trung đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Thủ đô và đất nước.

Bên cạnh đó, việc xây dựng các cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông chất lượng cao cũng có tầm quan trọng đặc biệt vì đây là cấp học tạo nguồn cho các trường đại học, cao đẳng chất lượng cao. Cho đến nay, Hà Nội chưa có trường phổ thông nào đạt chuẩn khu vực và quốc tế. Các trường chuyên như Hà Nội - Amsterdam, Nguyễn Huệ…đào tạo chất lượng cao, nhưng chương trình đào tạo và sách giáo khoa vẫn theo chương trình chung áp dụng trong cả nước. Đối với chương trình đào tạo chất lượng cao để bắt nhịp cùng với nền giáo dục tiên tiến của các nước trong khu vực và quốc tế thì chưa có quy định riêng để triển khai. Hiện nay Hà Nội đang thí điểm theo Chương trình 07 của Thành ủy về xây dựng một số trường thuộc các cấp học (mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông) theo mô hình cung ứng dịch vụ giáo dục chất lượng cao (tiền đề cho các trường chất lượng cao cấp khu vực và quốc tế sau này). Đồng thời, Hà Nội đang thí điểm xây dựng chương trình giảng dạy nâng cao cho loại hình trường này. Thực tế cho thấy Hà Nội có đủ khả năng để lựa chọn và áp dụng chương trình giáo dục chất lượng cao đạt tiêu chuẩn cấp khu vực và thế giới tại một số cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông.

Nhằm giải quyết vấn đề này, khoản 5 Điều 12 của Luật giao Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội quy định cụ thể các tiêu chí về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, chương trình, phương pháp giảng dạy và dịch vụ giáo dục chất lượng cao; quy định bổ sung chương trình giảng dạy nâng cao ngoài chương trình giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông để áp dụng đối với các cơ sở giáo dục chất lượng cao quy định. Còn Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội có trách nhiệm ban hành quy định về cơ chế tài chính áp dụng đối với các cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao (khoản 4).

Đây là chương trình có chất lượng giáo dục và dịch vụ giáo dục đi kèm cao hơn, do đó đòi hỏi mức thu học phí cao hơn. Vì lý do đó, khoản 3 Điều 12 quy định là việc theo học tại các cơ sở giáo dục chất lượng cao phải theo nguyên tắc tự nguyện.

Điều 13 - Phát triển khoa học và công nghệ

Luật quy định tập trung phát triển đồng bộ khoa học xã hội, khoa học tự nhiên và công nghệ; bảo đảm phát huy tiềm năng, trí tuệ của các nhà khoa học và công nghệ; huy động sự tham gia, phối hợp của các viện nghiên cứu, trường đại học và các tổ chức khoa học và công nghệ khác; phát triển các dịch vụ khoa học và công nghệ, nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao, chuyển nhượng công nghệ tiên tiến, đặc biệt là công nghệ cao, công nghệ sạch trên địa bàn Thủ đô.

Điểm mới của Luật là cho phép Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội được ban hành chính sách trọng dụng nhân tài; chính sách ưu đãi để áp dụng đối với tổ chức, cá nhân đầu tư phát triển khoa học và công nghệ và các nhà khoa học và công nghệ tham gia thực hiện chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm của Thủ đô trên cơ sở cân đối nguồn lực của địa phương để thực hiện

Điều 14  - Quản lý và bảo vệ môi trường

Sau hơn 25 năm đổi mới, Thủ đô Hà Nội đã đạt được nhiều thành tựu trên tất cả các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, quá trình phát triển này cũng đặt ra nhiều thách thức cho Thủ đô, đặc biệt là vấn đề ô nhiễm môi trường. Kết quả một số công trình nghiên cứu cho thấy thực trạng ô nhiễm môi trường trên địa bàn Thành phố là quá cao, tác động tiêu cực đến kinh tế - xã hội, bộ mặt cảnh quan đô thị và sức khoẻ của người dân ở Thủ đô, cụ thể như sau:

Ô nhiễm từ chất thải rắn ở các bệnh viện, nước thải sinh hoạt…tuy bước đầu đã xử lý, nhưng chưa triệt để. Trung bình mỗi ngày khu vực nội thành Hà Nội phải “nhận” khoảng 5.000 tấn rác thải sinh hoạt và trên 100.000 m³ rác từ các bệnh viện, nhà máy và làng nghề, trong khi đó mới xử lý được khoảng 70%; nước thải sinh hoạt khu vực nội thành chỉ mới xử lý được khoảng 20-30%; chỉ có 8/48 bệnh viện có hệ thống xử lý nước thải (chiếm khoảng 16%). Chất thải này chưa phân loại triệt để, chủ yếu bằng hình thức chôn lấp, chưa có biện pháp công nghệ xử lý phù hợp. Hiện trạng này là do thành phố chưa tìm được công nghệ xử lý phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của mình; kinh phí dành cho xử lý chất thải rắn chưa đủ.

Ô nhiễm không khí do khí bụi, chất lượng môi trường không khí đang  suy thoái, đặc biệt là cửa ngõ vào nội thành. Theo kết quả quan trắc, lượng bụi lơ lửng vượt tiêu chuẩn cho phép rất nhiều, ví dụ, trong những năm gần đây, Đường Nguyễn Trãi 11 lần; đường Nguyễn Văn Linh 5,2 lần; đoạn  giao đường 71 và đường 32 (huyện Đan Phượng) 6,3 lần. Nguyên nhân chủ yếu là do khí thải giao thông và bụi từ các công trình xây dựng.

Ô nhiễm các sông trên địa bàn, chất lượng các dòng sông đang bị ô nhiễm nặng, đặc biệt là ở các sông Nhuệ, Đáy, Tích, Cà Lồ, Cầu Bây, Tô Lịch, Kim Ngưu, Sét, Lừ. Chẳng hạn như sông Tô Lịch, vào mùa khô hàm lượng ô xi hòa tan (DO) thấp hơn 2,31 lần so với tiêu chuẩn, tổng chất rắn lơ lửng (TSS) vượt quá 2,11 lần, hàm lượng nitorat (NO3) vượt quá 1,64 lần, tổng Coliform vượt 6,47 lần.

Ô nhiễm các hồ, trong tổng số 156 số hồ được kè bờ, chỉ có 9 các hồ nội thành như hồ Đống Đa, Giảng Võ, Thành Công, Thanh Nhàn có hệ thống tách nước thải. Nước ở các hồ này có lượng Coliform vượt tiêu chuẩn cho phép từ 100 đến 200 lần, vào mùa khô vượt quá 700 lần. Nguyên nhân là do: (i) tổng khối lượng nước thải công nghiệp là 100.000 đến 120.000 m3/ngày đêm từ 26 khu công nghiệp, 40 cụm công nghiệp và 50 điểm công nghiệp, trong khi đó chỉ xử lý được 20-30%; (ii) nước thải sinh hoạt nội thành, nội thị 700.000m3/ngày đêm chưa được xử lý; (iii) như đã trình bày trên đây, chỉ có 8 trong số 48 bệnh viện có hệ thống xử lý nước thải; (iv) chỉ có 310 hệ thống xử lý nước thải trong số 1.310 làng nghề.

Do vậy, để từng bước khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường ở Thủ đô, Điều 14 của Luật quy định chặt chẽ, nghiêm ngặt về bảo vệ môi trường Thủ đô, trong đó có quy định khác so với Luật Bảo vệ môi trường hiện hành; cụ thể là giao Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành một số quy chuẩn môi trường về nước thải, khí thải và tiếng ồn trên địa bàn Thủ đô nghiêm ngặt hơn so với quy chuẩn môi trường quốc gia; nghiêm cấm các hành vi lấn chiếm, gây ô nhiễm sông, suối, hồ, công viên, vườn hoa; san lấp sông, suối, hồ; phá rừng, cây xanh; xả chất thải chưa qua xử lý ra môi trường…

Điều 15 - Quản lý đất đai

Nhằm bảo đảm nguyên tắc đất đai trên địa bàn Thủ đô phải được quản lý khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, phù hợp với Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô và quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất trên địa bàn, Điều 15 của Luật giao cho chính quyền thành phố Hà Nội nhiệm vụ ban hành biện pháp bảo đảm việc thu hồi đất, giải phóng mặt bằng để thực hiện kịp thời, đúng tiến độ các dự án đầu tư quan trọng trên địa bàn Thủ đô; tổ chức xây dựng, công bố công khai quy hoạch sử dụng đất, kế hoạch sử dụng đất, hệ thống thông tin địa lý; thông tin về địa chính, giá quyền sử dụng đất, giá cho thuê đất, thông tin về quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất trên địa bàn Thủ đô.

Điểm mới của Luật (khoản 2 Điều 15) cho phép Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội căn cứ quy định của pháp luật, yêu cầu thực tế và bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và của người có đất bị thu hồi, ban hành các biện pháp bảo đảm việc thực hiện thu hồi đất, giải phóng mặt bằng kịp thời, đúng tiến độ đối với các dự án đầu tư quan trọng trên địa bàn Thủ đô.

Trên thực tế, việc di dời trụ sở một số cơ quan nhà nước còn nhiều khó khăn vướng mắc nên cần có quy định ở tầm luật để tháo gỡ. Quy định tại khoản 3 của Điều 15 xác định rõ trách nhiệm của thành phố Hà Nội trong việc bố trí quỹ đất, còn các cấp ngân sách thì đảm bảo kinh phí đầu tư xây dựng trụ sở mới. Lý do là Nhà nước không thu tiền sử dụng đất trong trường hợp di dời trụ sở để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, nên UBND thành phố Hà Nội có trách nhiệm bố trí quỹ đất, còn các cấp ngân sách phải bố trí ngân sách để xây dựng trụ sở mới. Quỹ đất sau khi di dời cơ sở sản xuất, bệnh viện, cơ sở giáo dục, cơ quan, đơn vị được ưu tiên để xây dựng, phát triển các công trình công cộng, hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật.

Điều 16 - Phát triển và quản lý nhà ở

Phát triển và quản lý nhà ở trên địa bàn Thủ đô phục vụ nhu cầu của người dân và yêu cầu xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Thủ đô Hà Nội. Để tạo cơ sở pháp lý cho việc giải quyết vấn đề này, Điều 16 của Luật quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù về phát triển, quản lý nhà ở trên địa bàn Thủ đô như ưu tiên phát triển nhà ở xã hội; khi phát triển nhà ở thương mại, khu đô thị mới phải dành tỷ lệ diện tích đất để xây dựng nhà ở xã hội cao hơn so với quy định chung của pháp luật về nhà ở; giao chính quyền thành phố Hà Nội quy định cụ thể tỷ lệ diện tích đất ở, nhà ở để phát triển nhà ở xã hội trong các dự án phát triển nhà ở thương mại quy định tại khoản 4 Điều này.

Luật đồng thời quy định các điều kiện chặt chẽ về cải tạo, xây dựng lại chung cư cũ, nhà cũ xuống cấp nguy hiểm là phải bảo đảm an toàn cho người sử dụng và mỹ quan đô thị; phải tuân thủ quy định về độ cao, mật độ dân cư, mật độ xây dựng theo quy hoạch. Việc cải tạo, phục hồi nhà cổ, biệt thự cũ và các công trình kiến trúc khác xây dựng trước năm 1954 phải bảo đảm bảo tồn, phát huy giá trị kiến trúc theo quy định của pháp luật.

Điều 17 - Phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật

Việc phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật là một trong những nhiệm vụ chính của tất cả các đô thị trên thế giới. Nhiệm vụ này có tầm quan trọng đặc biệt đối với Thủ đô Hà Nội vì hiện nay hệ thống hạ tầng kỹ thuật trên địa bàn Hà Nội còn lạc hậu và thiếu đồng bộ.

Nhằm tạo điều kiện về nguồn tài chính và cơ chế để Hà Nội phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật đồng bộ, hiện đại, Luật quy định hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị của Thủ đô được xây dựng, phát triển đồng bộ, hiện đại, bảo đảm định hướng lâu dài và kết nối Thủ đô với các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong Vùng Thủ đô và cả nước. Theo khoản 2, khoản 3 của Điều này thì Nhà nước có trách nhiệm tập trung đầu tư ngân sách và ban hành chính sách huy động nguồn lực khác để xây dựng, phát triển, bảo trì, bảo dưỡng các công trình hạ tầng kỹ thuật có quy mô lớn, quan trọng trên địa bàn Thủ đô; còn Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội thì ngoài các công trình khác thuộc thẩm quyền, có trách nhiệm đầu tư xây dựng đồng bộ hệ thống cấp thoát nước, hệ thống xử lý nước thải, hệ thống quản lý và xử lý chất thải rắn, hệ thống cung cấp năng lượng và chiếu sáng đô thị, hệ thống thông tin liên lạc và kết cấu hạ tầng giao thông trên địa bàn Thủ đô.

Điều 18 - Phát triển, quản lý giao thông vận tải

Tình trạng ách tắc giao thông là một trong những vấn đề bức xúc của Hà Nội, đang hàng ngày, hàng giờ gây thiệt hại rất lớn về thời gian, công sức và tiền bạc cho xã hội, gây ảnh hưởng đến sự nghiệp xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô. Trong những năm gần đây, dân số Thủ đô đang tăng lên rất nhanh, kèm theo đó là mật độ giao thông ngày càng dày đặc trên các tuyến phố, gây vấn nạn ách tắc giao thông ngày càng trầm trọng.

Để góp phần giảm ùn tắc, tai nạn giao thông trên địa bàn thành phố Hà Nội, Luật giao Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội ban hành quy định ưu tiên phát triển hệ thống vận tải hành khách công cộng khối lượng lớn; khuyến khích đầu tư xây dựng, khai thác bến xe, bãi đỗ xe ô tô và các phương tiện cơ giới khác; áp dụng công nghệ cao trong quản lý, điều hành hệ thống giao thông vận tải. ây là những chính sách nhằm khuyến khích việc sử dụng các phương tiện giao thông vận tải hành khách công cộng. Các chính sách này cũng đã và đang được nhiều nước trên thế giới, nhất là những nước có dân số tập trung cao ở thủ đô, áp dụng.

Bên cạnh đó, nhằm nâng cao chất lượng và tạo sự chủ động cho Thủ đô trong công tác quản lý đường quốc lộ đi qua địa bàn phù hợp với yêu cầu của đô thị, Luật giao Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức quản lý, bảo trì, khai thác hiệu quả các đoạn tuyến quốc lộ được chuyển giao cho Hà Nội quản lý, trừ đường cao tốc và một số tuyến quốc lộ đã được phê duyệt quy hoạch là đường cao tốc; Quốc lộ 1, Đường Hồ Chí Minh; đường vành đai ngoài cùng.

Trên thực tế hiện nay, Bộ Giao thông vận tải đã và đang tiến hành chuyển giao toàn bộ các đoạn tuyến quốc lộ đi qua địa phận Thủ đô cho thành phố Hà Nội quản lý, do đó, các đoạn tuyến quốc lộ này, sau khi được chuyển giao sẽ thuộc thẩm quyền quản lý của thành phố Hà Nội. Việc chuyển các đoạn tuyến quốc lộ trên địa bàn Thủ đô thành đường địa phương sẽ thuận tiện hơn cho công tác quản lý, điều hành tổ chức giao thông của Thành phố.

Điều 19 - Quản lý dân cư

Trong những năm gần đây, Hà Nội đang phải chịu áp lực ngày một tăng do tình trạng tăng dân cư quá nhanh, đặc biệt là ở nội thành. Số liệu thống kê cho thấy, năm 2011 (sau 03 năm, tính từ thời điểm Nghị quyết của Quốc hội về điều chỉnh địa giới hành chính thủ đô Hà Nội và các tỉnh có hiệu lực), dân số toàn Thành phố có khoảng 1.772.643 hộ, với 7.113.217 nhân khẩu (tăng 225.070 hộ, 592.543 người). Mật độ trung bình 2.129 người/1km2, gấp 8 lần bình quân cả nước, đồng thời phân bố rất không đồng đều, có sự chênh lệch lớn giữa ngoại thành và nội thành, dân số chủ yếu tập trung và tăng nhanh ở khu vực nội thành (ở 10 quận nội thành, nếu năm 2008 có 593.023 hộ với 2.346.864 người, thì đến tháng 10/2011 đã lên đến 670.955 hộ với 2.563.818 người).

Với thực tế áp lực tăng dân số tự phát nêu trên, đặc biệt là ở các quận nội thành, Thành phố không có đủ kinh phí cải thiện cơ sở hạ tầng, cũng như tăng khả năng cung ứng dịch vụ công như giáo dục, ‎y tế, giao thông. Nhằm góp phần giải quyết tình trạng tập trung quá đông dân cư trong khu vực nội thành của Thủ đô và bảo đảm quy mô, mật độ, cơ cấu dân cư hợp lý trong toàn thành phố, Điều 19 của dự thảo Luật quy định đồng bộ hai giải pháp: kinh tế - xã hội và hành chính để quản lý dân cư.

Về giải pháp kinh tế - xã hội: Khoản 2 Điều 19 giao Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội trách nhiệm ban hành chính sách ưu tiên đầu tư và huy động các nguồn lực đầu tư xây dựng các khu đô thị, nhà ở, hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội đồng bộ, hiện đại, thuận tiện ở ngoại thành; phối hợp với các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong Vùng Thủ đô phát triển kinh tế - xã hội và giải quyết việc làm nhằm hạn chế tình trạng di dân tự phát vào nội thành.

Về giải pháp hành chính: Khoản 4 Điều 19 quy định công dân thuộc một trong các trường hợp sau đây thì được đăng ký thường trú ở nội thành: các trường hợp quy định tại các khoản 2, 3 và 4 Điều 20 của Luật cư trú; các trường hợp khác đã tạm trú liên tục tại nội thành từ 3 năm trở lên, có nhà ở thuộc sở hữu của mình hoặc nhà thuê ở nội thành của tổ chức, cá nhân có đăng ký kinh doanh nhà ở; đối với nhà thuê phải bảo đảm điều kiện về diện tích bình quân theo quy định của Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội và được sự đồng ý bằng văn bản của tổ chức, cá nhân có nhà cho thuê cho đăng ký thường trú vào nhà thuê.

Khác với Luật cư trú hiện hành, Luật Thủ đô quy định điều kiện đăng ký thường trú trong khu vực nội thành chặt chẽ hơn đối với trường hợp công dân không thuộc khoản 2, 3 và 4 Điều 20 của Luật cư trú. Các điều kiện cụ thể là: (i) nâng thời gian tạm trú liên tục ở nội thành lên 03 năm; (ii) nhà thuê ở nội thành của tổ chức, cá nhân phải có đăng ký kinh doanh nhà ở và bảo đảm điều kiện về diện tích bình quân theo quy định của Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội; (iii) được sự đồng ý bằng văn bản của tổ chức, cá nhân có nhà cho thuê cho đăng ký thường trú vào nhà thuê.

Với quy định trên đây của Luật, thì theo tính toán sơ bộ như số liệu tăng dân số đã nêu ở trên cho thấy, dự kiến khi Luật Thủ đô có hiệu lực, mỗi năm số người đăng ký thường trú vào nội thành sẽ giảm khoảng 28% (14.000/50.000 người).

Trong quá trình soạn thảo dự án Luật, cũng có ý kiến cho rằng việc quy định điều kiện đăng ký thường trú tại nội thành Thủ đô chặt chẽ hơn so với quy định tại Điều 20 của Luật cư trú là chưa phù hợp với nguyên tắc đảm bảo tự do cư trú của công dân; đồng thời quy định như vậy cũng không thể giải quyết được triệt để vấn đề sức ép về dân số trong nội thành. Tuy nhiên, việc quy định như Điều 19 của Luật là phù hợp với Điều 68 của Hiến pháp và điều kiện thực tiễn của Hà Nội. Bên cạnh đó, như đã phân tích trên đây thì việc giảm tải số lượng dân cư đăng ký thường trú ở khu vực nội thành đòi hỏi nhiều giải pháp đồng bộ cả về cả về hành chính và kinh tế - xã hội, quy hoạch… và Điều 19 của dự thảo Luật đã được thiết kế theo hướng kết hợp này.

 Điều 20 - Bảo vệ Thủ đô và bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn Thủ đô

Tổng kết thi hành Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội cho thấy việc thực thi pháp luật ở Hà Nội còn nhiều hạn chế, yếu kém, đặc biệt trong các lĩnh vực như văn hoá, đất đai, xây dựng … Vì vậy, Điều 20 của Luật cho phép quy định mức tiền phạt đối với hành vi vi phạm hành chính ở nội thành cao hơn mức áp dụng chung cho cả nước trong lĩnh vực văn hóa, đất đai, xây dựng.

Bên cạnh đó, nhằm tạo cơ sở cho việc quy định các mức phạt tiền cụ thể, tránh sự tuỳ tiện, dự thảo Luật quy định: “Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội được quy định mức tiền phạt cao hơn nhưng không quá 02 lần mức tiền phạt tối đa do Chính phủ quy định đối với một số hành vi vi phạm hành chính tương ứng trong các lĩnh vực văn hóa, đất đai và xây dựng”; đồng thời, Luật cũng quy định mang tính nguyên tắc về thẩm quyền xử phạt tương ứng với mức xử phạt “cao hơn” và giao Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội quy định mức tiền phạt cụ thể đối với các hành vi vi phạm hành chính trong các lĩnh vực đó. 

Trên thực tế, Luật xử lý vi phạm hành chính đã cho phép HĐND các thành phố trực thuộc trung ương được quy định mức tiền phạt cao hơn trong 3 lĩnh vực là an ninh, trật tự, an toàn xã hội; bảo vệ môi trường và giao thông đường bộ. Còn Luật Thủ đô chỉ quy định thêm 03 lĩnh vực là văn hoá, đất đai, xây dựng. Lý do là tình hình vi phạm hành chính cũng đang xảy ra hết sức phức tạp với tính chất, mức độ nguy hiểm, gây hậu quả lớn, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu lực, hiệu quả và trật tự quản lý nhà nước ở Thủ đô, tác động, ảnh hưởng đến an ninh - chính trị, sự an toàn cho hoạt động của các cơ quan trung ương của Đảng và Nhà nước đóng trên địa bàn.

Trong thời gian qua, mặc dù thành phố Hà Nội đã rất cố gắng, song vẫn chưa giải quyết, giải tỏa hết những hộ dân lấn chiếm đất di tích lịch sử, văn hóa. Ngoài việc tăng cường các biện pháp thi hành pháp luật thì một trong những giải pháp cần phải có đó là các quy định pháp lý với mức phạt hành chính cao hơn để đủ sức răn đe. Chẳng hạn, nếu vi phạm lấn chiếm đất công mà chỉ phạt khoảng 2 triệu, 10 triệu ở một nơi giá đất vài trăm triệu đồng 1m² rõ ràng là không đủ mức để ngăn ngừa những người cố tình vi phạm. Tương tự như vi phạm trong lĩnh vực trật tự xây dựng, nếu xử phạt 50 - 100 triệu đồng đối với mỗi công trình vi phạm, trong đó có công trình xây sai phép, vượt tới 4 - 5 tầng, vượt hàng nghìn m² xây dựng, trong khi giá trị giao dịch mỗi m² xây dựng đã là gần một trăm triệu đồng, thì việc cố ý xây thêm tầng, cơi nới trái phép là khó ngăn chặn hết.

Điều 21 - Chính sách, cơ chế về tài chính

Nghị quyết số 11 của Bộ Chính trị yêu cầu: “…tăng cường đầu tư đồng bộ kết cấu hạ tầng, nhất là giao thông và hạ tầng kỹ thuật khung làm cơ sở để đẩy nhanh tiến trình xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại. Tập trung đầu tư để cơ bản hoàn thành việc cải tạo hệ thống giao thông khu vực nội đô vào năm 2015; sớm hoàn thành các dự án tuyến đường vành đai thành phố; triển khai nhanh các dự án giao thông trên cao, đường sắt đô thị, các công trình ngầm gắn với phát triển vận tải hành khách công cộng bằng các hình thức vận tải hiện đại và tổ chức quản lý giao thông khoa học. Đẩy nhanh tiến độ cải tạo và nâng cấp hệ thống cung cấp điện, cấp, thoát nước thành phố. Tiếp tục phát triển các khu đô thị mới, xây dựng các khu đô thị vệ tinh. Xử lý tốt hơn những vấn đề về nhà ở đô thị, quản lý đất đai, trật tự xây dựng, trật tự và an toàn giao thông, trật tự công cộng, xử lý chất thải và bảo đảm vệ sinh môi trường, xây dựng nếp sống văn minh đô thị…”. Một trong những giải pháp để thực hiện các nhiệm vụ nêu trên là huy động nguồn lực về tài chính cho Thủ đô.

Trên tinh thần đó, Điều 21 của Luật quy định một số nhóm giải pháp nhằm đáp ứng nhu cầu về tài chính đầu tư xây dựng, phát triển Thủ đô:

(i) Nhóm giải pháp nhằm phát huy tiềm năng, thế mạnh của Thủ đô gồm: Thủ đô được huy động vốn đầu tư trong nước thông qua phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân và các hình thức huy động khác theo quy định của pháp luật;

(ii) Nhóm giải pháp về nguyên tắc ưu tiên phân bổ ngân sách nhà nước cho Thủ đô theo từng thời kỳ: Dự toán chi ngân sách của Thủ đô được xác định trên cơ sở định mức phân bổ chi ngân sách cao hơn các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khác được áp dụng cho các thời kỳ ổn định từ 03 đến 05 năm. Thủ đô được sử dụng các khoản thu ngân sách trung ương vượt dự toán, trừ các khoản thu thuế giá trị gia tăng hàng nhập khẩu; khoản chênh lệch thu, chi của Ngân hàng nhà nước; khoản thu không giao Thủ đô quản lý thu, không phát sinh trên địa bàn Thủ đô nhưng hạch toán nộp ở Thủ đô;

(iii) Nhóm giải pháp ngân sách trung ương hỗ trợ trực tiếp đối với từng dự án, công trình cụ thể: Đối với một số công trình, dự án quan trọng có quy mô đầu tư lớn thuộc lĩnh vực môi trường, giao thông, thuỷ lợi do thành phố Hà Nội quản lý vượt quá khả năng cân đối của ngân sách địa phương thì Chính phủ trình Quốc hội quyết định hỗ trợ ngân sách trung ương cho ngân sách Thủ đô để triển khai thực hiện cho từng dự án.

c) Chương III - Trách nhiệm xây dựng, phát triển và quản lý Thủ đô (04 điều, từ Điều 22 đến Điều 25)

Chương III của Luật quy định về trách nhiệm của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội; Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ; Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội, các cơ quan, tổ chức và người dân Thủ đô trong xây dựng, phát triển và quản lý Thủ đô.

Luật Thủ đô là đạo luật đầu tiên có những quy định riêng áp dụng đối với một địa bàn quan trọng là Thủ đô Hà Nội, do vậy sự giám sát, kiểm tra chặt chẽ của các cơ quan trung ương đối với việc thi hành Luật này là rất cần thiết. Điều 22 của Luật quy định: Quốc hội quyết định ngân sách đặc thù cho Thủ đô; giám sát tối cao việc thi hành Luật Thủ đô. Đồng thời, Luật còn quy định: “Trong trường hợp cần thiết, Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội yêu cầu Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội báo cáo về việc thi hành Luật Thủ đô” nhằm tạo thêm cơ chế để Quốc hội trực tiếp thực hiện việc giám sát thi hành Luật Thủ đô, nâng cao trách nhiệm của chính quyền Hà Nội trong việc tổ chức thi hành Luật.

Điều 23 quy định về trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong việc chỉ đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có liên quan phối hợp với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội triển khai thực hiện các quy định của Luật Thủ đô; huy động Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trong Vùng Thủ đô và các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong cả nước tham gia, phối hợp với Thủ đô trong từng lĩnh vực cụ thể, nhằm bảo đảm sự tham gia, phối hợp thực chất và có trách nhiệm với Thủ đô trên tinh thần xây dựng, phát triển Thủ đô là nhiệm vụ chung của cả nước. Luật cũng giao Chính phủ quy định cơ chế phối hợp giữa các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong Vùng Thủ đô để thi hành các quy định của pháp luật về Thủ đô (các Điều 23 và 24).

Trong việc tổ chức thi hành Luật Thủ đô thì trách nhiệm chính thuộc về Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội. Vì vậy, Điều 25 của Luật quy định các cơ quan này chịu trách nhiệm về những vi phạm, yếu kém xẩy ra trong công tác xây dựng, phát triển, quản lý Thủ đô; đồng thời quy định trách nhiệm của  Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp của thành phố Hà Nội; trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức và người dân Thủ đô trong việc xây dựng, quản lý và bảo vệ Thủ đô.

d) Chương IV - Điều khoản thi hành (02 điều, Điều 26 và Điều 27)

Điều 26 - Hiệu lực thi hành

Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2013. Đồng thời quy định bãi bỏ Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội số 29/2000/PL-UBTVQH ngày 28/12/2000.

Điều 27 - Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành

Giao Chính phủ, cơ quan có thẩm quyền quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các điều, khoản được giao trong Luật.

IV. TỔ CHỨC THỰC HIỆN LUẬT THỦ ĐÔ

 Để triển khai thực hiện Luật Thủ đô, Bộ Tư pháp phối hợp chặt chẽ với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội và các cơ quan hữu quan khẩn trương thực hiện các nhiệm vụ sau đây:

1. Trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Luật Thủ đô;

2. Soạn thảo, trình cơ quan có thẩm quyền ban hành các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật.

3. Tổ chức phổ biến, tập huấn nội dung của Luật.

Nội dung và thời gian hoàn thành các nhiệm vụ nêu trên được cụ thể hóa theo Kế hoạch triển khai thi hành Luật Thủ đô.