| BỘ TƯ PHÁP VỤ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT | BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG VỤ PHÁP CHẾ |
ĐỀ CƯƠNG GIỚI THIỆU
LUẬT KHOÁNG SẢN NĂM 2010
![]()
Luật Khoáng sản năm 2010 được Quốc hội khoá XII thông qua tại kỳ họp thứ 8 ngày 17 tháng 11 năm 2010. Luật có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2011.
I. SỰ CẦN THIẾT BAN HÀNH LUẬT KHOÁNG SẢN NĂM 2010
Khoáng sản là loại tài sản hữu hạn và hầu hết không tái tạo nên phải được khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trước mắt cũng như lâu dài. Để thúc đẩy công nghiệp khai khoáng phát triển, đồng thời tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước về khoáng sản, ngày 20 tháng 3 năm 1996, tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khoá IX đã thông qua Luật Khoáng sản, sau đó Luật được Quốc hội khoá XI sửa đổi, bổ sung một số điều tại kỳ họp thứ 7.
Sau 13 năm thi hành Luật Khoáng sản, công tác quản lý nhà nước về khoáng sản đã được củng cố và tăng cường; công tác điều tra, đánh giá tài nguyên khoáng sản đạt nhiều kết quả khả quan, đã phát hiện và làm rõ tiềm năng của nhiều vùng có triển vọng khoáng sản, trong đó có một số loại khoáng sản có tiềm năng quy mô tầm cỡ thế giới, đủ điều kiện để hình thành một số ngành khai thác, chế biến khoáng sản mũi nhọn; hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản đã có bước phát triển mới, số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động khoáng sản tăng nhanh từ 427 doanh nghiệp (năm 2000) lên đến trên 1.500 doanh nghiệp vào thời điểm hiện tại; sản lượng khai thác một số loại khoáng sản đạt mức gia tăng đáng kể như than, vật liệu xây dựng, quặng titan v.v...; giá trị sản lượng ngành khai thác khoáng sản (trừ dầu khí) đóng góp khoảng 3 - 4% cho GDP cả nước hàng năm, giải quyết việc làm ổn định cho trên 300.000 người lao động.
Tuy nhiên, thực tế thi hành Luật Khoáng sản thời gian qua cho thấy vẫn còn nhiều tồn tại, bất cập, cụ thể là:
Đối với công tác điều tra địa chất về tài nguyên khoáng sản: mới chỉ điều tra, đánh giá khoáng sản chủ yếu ở phần trên mặt hoặc đến độ sâu 50 ÷ 100m; điều tra địa chất khoáng sản biển mới ở giai đoạn bước đầu. Thiết bị kỹ thuật phục vụ điều tra địa chất về tài nguyên khoáng sản chưa đồng bộ, chưa đủ mức để tạo nên sự đột phá về chất lượng trong nghiên cứu, điều tra địa chất, khoáng sản nhưng lại chậm đầu tư thiết bị mới, hiện đại. Ngân sách nhà nước hàng năm chưa đáp ứng được nhu cầu của công tác điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản; chưa có cơ chế xã hội hóa nhằm đa dạng hóa nguồn vốn vào hoạt động này.
Đối với hoạt động khoáng sản của các tổ chức, cá nhân: các doanh nghiệp tham gia khai thác, chế biến khoáng sản phần lớn có quy mô nhỏ, trung bình nên thiếu vốn, khó khăn trong việc đầu tư công nghệ và thiết bị tiên tiến dẫn tới khoáng sản chưa được khai thác triệt để, chưa sử dụng hợp lý, tiết kiệm; tổn thất khoáng sản trong quá trình khai thác và chế biến còn ở mức cao, nhất là đối với các khoáng sản kim loại. Gần đây đã có một số doanh nghiệp quan tâm đầu tư cho hoạt động chế biến sâu nhưng số lượng các dự án chế biến sâu khoáng sản chưa nhiều, trình độ công nghệ chưa cao; hệ số thu hồi thấp, chưa có công nghệ thu hồi triệt để khoáng sản đi kèm với khoáng sản chính. Tình trạng khai thác khoáng sản trái phép, xuất khẩu trái phép nhất là đối với khoáng sản quý hiếm, khoáng sản kim loại chưa được ngăn chặn triệt để; xuất khẩu khoáng sản vẫn còn ở dạng nguyên liệu thô, quặng tinh. Hoạt động chuyển nhượng quyền khai thác đem lại nguồn thu đáng kể cho doanh nghiệp nhưng Nhà nước chưa thu được khoản phí hoặc thuế nào; chưa có cơ chế hiệu quả để ngăn chặn tình trạng đầu cơ, trục lợi thông qua chuyển nhượng giấy phép hoạt động khoáng sản.
Đối với công tác quản lý nhà nước về khoáng sản: nhiều văn bản pháp luật về doanh nghiệp, đầu tư, bảo vệ môi trường, đất đai,... đã được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới trong khi các quy định có liên quan của pháp luật về khoáng sản vẫn chưa được điều chỉnh, bổ sung để bảo đảm tính đồng bộ. Có nhiều quy định của Luật Khoáng sản không còn phù hợp với thực tế, một số quan hệ mới phát sinh chưa được quy định bổ sung; nội dung quy định hoạt động điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản chưa rõ, khó thực hiện. Việc cấp phép hoạt động khoáng sản vẫn mang nặng cơ chế “xin-cho”; chưa có quy định chặt chẽ về điều kiện cấp giấy phép hoạt động khoáng sản và điều kiện chuyển nhượng quyền hoạt động khoáng sản nên chưa ngăn chặn được tình trạng đầu cơ trong hoạt động khoáng sản; thiếu các quy định để tăng thu cho ngân sách nhà nước. Nội dung phân cấp thẩm quyền cấp giấy phép hoạt động khoáng sản chưa hợp lý; phân cấp thẩm quyền cấp giấy phép hoạt động khoáng sản chưa bảo đảm phù hợp với năng lực của cơ quan thực hiện; công tác tổ chức lập, thực hiện quy hoạch khoáng sản còn bất cập. Cơ quan thanh tra chuyên ngành về khoáng sản chưa đủ mạnh; nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành khoáng sản còn bị cắt đoạn.
Từ năm 2007, Việt Nam đã là thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Theo đó, các quy định của Luật Khoáng sản cần phải được rà soát, điều chỉnh để bảo đảm phù hợp với các cam kết của Việt Nam. Vì vậy, việc ban hành Luật Khoáng sản để thay thế Luật Khoáng sản năm 1996 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khoáng sản năm 2005 là cần thiết.
II. QUAN ĐIỂM, NGUYÊN TẮC CHỈ ĐẠO XÂY DỰNG LUẬT VÀ CÁC CHỦ TRƯƠNG, CHÍNH SÁCH LỚN ĐÃ THỂ CHẾ HÓA
Tiếp tục quán triệt các quan điểm trong Nghị quyết số 13 NQ/TW ngày 01 tháng 3 năm 1996 của Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng về định hướng chiến lược tài nguyên khoáng sản và phát triển công nghiệp khai khoáng đến năm 2010, đồng thời bổ sung các chính sách, chủ trương mới của Đảng và Nhà nước đối với khoáng sản thời gian gần đây, các quan điểm, nguyên tắc chỉ đạo và chủ trương, chính sách lớn đã thể chế hóa trong Luật đó là:
1. Về các quan điểm và nguyên tắc xây dựng Luật
- Khoáng sản thuộc sở hữu toàn dân, hầu hết không tái tạo, phải được thống nhất quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển bền vững kinh tế - xã hội trước mắt và lâu dài, bảo đảm quốc phòng, an ninh;
- Luật phải giải quyết cơ bản các vấn đề bức xúc, nổi cộm; bãi bỏ các quy định bất cập; bổ sung quy định về những vấn đề mới phát sinh; những vấn đề đã có đủ cơ sở lý luận và thực tiễn thì phải quy định chi tiết ngay trong Luật, góp phần thúc đẩy đầu tư, tăng cường hiệu quả công tác quản lý nhà nước về khoáng sản gắn với yêu cầu phân cấp và cải cách nền hành chính nhà nước;
- Các quy định của Luật phải bảo đảm phù hợp với Hiến pháp, đồng bộ với các luật chuyên ngành và phù hợp với các điều ước quốc tế liên quan đến lĩnh vực khoáng sản mà Việt Nam đã tham gia.
2. Về các chủ trương, chính sách lớn được thể chế hóa trong Luật
- Nhà nước là đại diện chủ sở hữu toàn dân về khoáng sản. Do đó, các quy định của Luật phải thể hiện rõ các quyền của chủ sở hữu, đồng thời bảo đảm quyền sở hữu đối với vốn, tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp khác của tổ chức, cá nhân hoạt động khoáng sản;
- Khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả khoáng sản cho trước mắt và lâu dài; bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân nơi có khoáng sản được khai thác;
- “Kinh tế hóa” lĩnh vực địa chất - khoáng sản nhằm tăng thu cho ngân sách nhà nước thông qua việc thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tiền sử dụng thông tin về khoáng sản của Nhà nước;
- Khuyến khích các nhà đầu tư có tiềm lực về tài chính, có năng lực, kinh nghiệm trong thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản tham gia đầu tư thăm dò, khai thác khoáng sản; áp dụng kỹ thuật, công nghệ tiên tiến trong thăm dò, khai thác khoáng sản, bảo vệ môi trường, thu hồi tối đa các thành phần có ích đi kèm;
- Khuyến khích đầu tư chế biến khoáng sản sau khai thác (chế biến sâu) để làm ra sản phẩm kim loại, hợp kim hoặc các sản phẩm có giá trị và hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Hạn chế xuất khẩu khoáng sản dưới dạng nguyên liệu thô, quặng tinh;
- Tăng cường đầu tư cho công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản; xã hội hóa nguồn vốn đầu tư cho điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản.
III. NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA LUẬT KHOÁNG SẢN
1. Về phạm vi điều chỉnh của Luật
Phạm vi điều chỉnh của Luật Khoáng sản lần này kế thừa phạm vi điều chỉnh của Luật Khoáng sản năm 1996, ngoài công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản, bảo vệ khoáng sản chưa khai thác, Luật Khoáng sản chỉ điều chỉnh hoạt động khoáng sản bao gồm, hoạt động thăm dò khoáng sản và hoạt động khai thác khoáng sản. Trong đó, khai thác khoáng sản bao gồm cả phân loại, làm giàu khoáng sản gắn với quá trình khai thác. Hoạt động chế biến khoáng sản sau khai thác (thường gọi là chế biến sâu khoáng sản), hoạt động tiêu thụ, tàng trữ, vận chuyện khoáng sản không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Khoáng sản năm 2010.
2. Kết cấu của Luật
Luật Khoáng sản gồm có 11 Chương, 86 điều. Cụ thể như sau:
Chương I. Những quy định chung (từ Điều 1 đến Điều 8)
Chương II. Chiến lược, quy hoạch khoáng sản (từ Điều 9 đến Điều 15)
Chương này quy định về chiến lược khoáng sản; quy hoạch khoáng sản; quy hoạch điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản; quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản chung cả nước; quy hoạch khai thác, sử dụng từng loại, nhóm khoáng sản làm vật liệu xây dựng cả nước và quy hoạch khai thác, sử dụng từng loại, nhóm khoáng sản khác cả nước; điều chỉnh quy hoạch khoáng sản; lấy ý kiến và công bố quy hoạch khoáng sản.
Chương III. Bảo vệ khoáng sản chưa khai thác (từ Điều 16 đến Điều 20)
Chương IV. Điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản (từ Điều 21 đến Điều 24)
Chương này quy định về trách nhiệm của Nhà nước trong điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản; nội dung điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản; quyền và nghĩa vụ của tổ chức thực hiện điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản; tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản.
Chương V. Khu vực khoáng sản (từ Điều 25 đến Điều 29)
Chương VI. Bảo vệ môi trường, sử dụng đất, nước, hạ tầng kỹ thuật trong hoạt động khoáng sản (từ Điều 30 đến Điều 33)
Chương này quy định về bảo vệ môi trường trong hoạt động khoáng sản; sử dụng đất, hạ tầng kỹ thuật trong hoạt động khoáng sản; sử dụng nước trong hoạt động khoáng sản; bảo hiểm trong hoạt động khoáng sản.
Chương VII. Thăm dò khoáng sản (từ Điều 34 đến Điều 50)
Chương này quy định về tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản; điều kiện của tổ chức hành nghề thăm dò khoáng sản; lựa chọn tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản; lựa chọn diện tích lập đề án thăm dò khoáng sản; diện tích khu vực thăm dò khoáng sản; đề án thăm dò khoáng sản; nguyên tắc và điều kiện cấp Giấy phép thăm dò khoáng sản; Giấy phép thăm dò khoáng sản; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản; chuyển nhượng quyền thăm dò khoáng sản; thăm dò khoáng sản độc hại; quyền ưu tiên đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản; thu hồi, chấm dứt hiệu lực Giấy phép thăm dò khoáng sản; hồ sơ, thủ tục cấp, gia hạn, trả lại Giấy phép thăm dò khoáng sản, trả lại một phần diện tích khu vực thăm dò khoáng sản, chuyển nhượng quyền thăm dò khoáng sản; phê duyệt trữ lượng khoáng sản.
Chương VIII. Khai thác khoáng sản và khai thác tận thu khoáng sản (từ Điều 51 đến Điều 75)
Chương này có 3 mục:
- Mục 1 quy định về khai thác khoáng sản gồm: tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản; khu vực khai thác khoáng sản; nguyên tắc và điều kiện cấp Giấy phép khai thác khoáng sản; giấy phép khai thác khoáng sản; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản; khai thác khoáng sản độc hại có chứa chất phóng xạ; an toàn lao động, vệ sinh lao động trong khai thác khoáng sản; thu hồi, chấm dứt hiệu lực Giấy phép khai thác khoáng sản; hồ sơ, thủ tục cấp, gia hạn, trả lại Giấy phép khai thác khoáng sản, trả lại một phần diện tích khu vực khai thác khoáng sản, chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản; thiết kế mỏ; giám đốc điều hành mỏ; bản đồ hiện trạng, bản vẽ mặt cắt hiện trạng khu vực được phép khai thác; thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản, sản lượng khoáng sản đã khai thác; khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường; khai thác khoáng sản ở khu vực có dự án đầu tư xây dựng công trình; chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản
Chương IX. Tài chính về khoáng sản và đấu giá quyền khai thác khoáng sản (từ Điều 76 đến Điều 79)
Chương này gồm 2 mục:
Chương X. Trách nhiệm quản lý nhà nước về khoáng sản (từ Điều 80 đến Điều 83)
Chương XI. Điều khoản thi hành (từ Điều 84 đến Điều 86)
V. NHỮNG NỘI DUNG MỚI CỦA LUẬT KHOÁNG SẢN
Những nội dung mới của Luật Khoáng sản thể hiện trên một số nhóm vấn đề chính sau đây:
1. Về chiến lược, quy hoạch khoáng sản
Điểm mới trong Luật là đã bổ sung quy định về Chiến lược khoáng sản (Điều 9) nhằm định hướng phát triển ngành công nghiệp khai khoáng cũng như công tác lập quy hoạch khoáng sản nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo trong công tác lập quy hoạch như hiện nay.
Đối với quy định về quy hoạch khoáng sản, đã bổ sung quy định về Quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản chung cả nước (Điều 12); Quy hoạch khai thác, sử dụng từng loại, nhóm khoáng sản làm vật liệu xây dựng cả nước; Quy hoạch khai thác, sử dụng từng loại, nhóm khoáng sản khác cả nước và Quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản của tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (Điều 13). Quy định rõ căn cứ, nguyên tắc lập quy hoạch; điều chỉnh, công bố quy hoạch. Việc phân loại quy hoạch như trên đã làm rõ nội dung của từng loại quy hoạch, khắc phục tình trạng chồng chéo về nội dung giữa các loại quy hoạch như hiện nay.
Về thẩm quyền lập và trình phê duyệt quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản chung cả nước; Quy hoạch khai thác, sử dụng từng loại, nhóm khoáng sản làm vật liệu xây dựng cả nước; Quy hoạch khai thác, sử dụng từng loại, nhóm khoáng sản khác cả nước và Quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản của tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Luật giao Chính phủ quy định cụ thể để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả trong quá trình thực hiện.
2. Bảo vệ tài nguyên khoáng sản chưa khai thác
Điểm mới của Luật là đã quy định cụ thể trách nhiệm bảo vệ khoáng sản chưa khai thác của tổ chức, cá nhân (Điều 17), của Ủy ban nhân dân các cấp (Điều 18), của Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng như các Bộ, cơ quan ngang bộ có liên quan (Điều 19). Để tạo cơ sở pháp lý và nguồn kinh phí cho các địa phương trong việc chủ động bảo vệ khoáng sản chưa khai thác, Điều 20 của Luật khẳng định “Nhà nước bảo đảm kinh phí cho công tác bảo vệ khoáng sản chưa khai thác” và nguồn kinh phí này được bố trí trong dự toán ngân sách nhà nước hằng năm.
3. Điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản
Luật đã khẳng định công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản cần được tăng cường thực hiện nhằm làm rõ tiềm năng, triển vọng của tài sản “khoáng sản” và xác định rõ việc tổ chức thực hiện công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản và nguồn kinh phí để thực hiện thuộc trách nhiệm của Nhà nước (Điều 21). Điểm mới của Luật là đã quy định cụ thể về nội dung điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản, các quyền và nghĩa vụ của tổ chức thực hiện điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản (Điều 22, Điều 23); bổ sung quy định “xã hội hóa” nguồn vốn thực hiện điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản (Điều 24) và quyền của tổ chức tham gia đầu tư cho công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản.
4. Về quy định khu vực khoáng sản
Đã bổ sung quy định cụ thể về tiêu chí xác định khu vực cấm hoạt động khoáng sản, khu vực tạm thời cấm hoạt động khoáng sản (Điều 28), khu vực dự trữ khoáng sản quốc gia (Điều 29); bổ sung quy định về khu vực có khoáng sản phân tán, nhỏ lẻ (Điều 27) làm cơ sở xác định thẩm quyền cấp giấy phép hoạt động khoáng sản của Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Luật cũng đã quy định rõ điều kiện đối với khu vực hoạt động khoáng sản phải là khu vực có khoáng sản đã được điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền khoanh định trong quy hoạch. Đối với việc khoanh định khu vực có khoáng sản phân tán, nhỏ lẻ, Luật giao Chính phủ quy định cụ thể việc khoanh định và tiêu chí khoanh định.
5. Các quy định về hoạt động khoáng sản
- Thực hiện chủ trương cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực khoáng sản, Luật Khoáng sản năm 2010 đã bỏ quy định về khảo sát khoáng sản, chế biến khoáng sản, đồng thời lồng ghép nội dung hoạt động phân loại, làm giàu khoáng sản vào hoạt động khai thác khoáng sản. Để lựa chọn khu vực thăm dò khoáng sản thay vì theo Luật Khoáng sản năm 1996, tổ chức, cá nhân phải xin cấp giấy phép khảo sát khoáng sản thì nay chỉ cần có văn bản đồng ý của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh nơi có khoáng sản (Điều 37).
- Bổ sung quy định cụ thể về diện tích khu vực thăm dò đối với loại, nhóm khoáng sản (Điều 38); nội dung đề án thăm dò (Điều 39); điều kiện để tổ chức được hành nghề thăm dò khoáng sản (Điều 35); bỏ quyền được thừa kế quyền thăm dò khoáng sản (đối với cá nhân thăm dò); bổ sung mới các quy định chặt chẽ về điều kiện chuyển nhượng quyền thăm dò khoáng sản (Điều 43).
- Quy định rõ quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản; bỏ quyền được thừa kế quyền khai thác khoáng sản (đối với cá nhân khai thác); bổ sung quy định về thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản để phục vụ cho công tác quản lý, đồng thời tăng cường trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản khi sử dụng tài sản là “khoáng sản”.
- Bổ sung quy định về khu vực khai thác khoáng sản; đóng cửa mỏ khoáng sản (Điều 73, 74, 75); quy định cụ thể trình độ, năng lực giám đốc điều hành mỏ (Điều 62).
6. Các quy định về giấy phép hoạt động khoáng sản
- Đã bổ sung quy định về lựa chọn nhà đầu tư thăm dò, khai thác khoáng sản; bổ sung quy định về việc cấp giấy phép khai thác khoáng sản chủ yếu thông qua hình thức đấu giá quyền khai thác khoáng sản (ở khu vực đã thăm dò cũng như ở khu vực chưa thăm dò khoáng sản). Trường hợp cấp phép không thông qua đấu giá thì phải xác định rõ khu vực khoáng sản và phải được cấp có thẩm quyền cho phép. Luật giao Chính phủ quy định cụ thể tiêu chí xác định khu vực khoáng sản được cấp phép thăm dò, khai thác mà không phải thông qua đấu giá.
- Đã bổ sung các quy định mới về nguyên tắc và điều kiện cấp giấy phép thăm dò khoáng sản (Điều 40), nguyên tắc và điều kiện cấp giấy phép khai thác khoáng sản (Điều 53) nhằm nâng cáo chất lượng, tránh tùy tiện trong thẩm định hồ sơ cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản, đồng thời lựa chọn được tổ chức, cá nhân có đủ năng lực, kinh nghiệm để cấp phép. Việc cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản cho hộ kinh doanh, Luật chỉ quy định về nguyên tắc và giao Chính phủ quy định cụ thể điều kiện của hộ kinh doanh được cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản.
- Đã bổ sung quy định về điều kiện chuyển nhượng quyền thăm dò khoáng sản, quyền khai thác khoáng sản (Điều 66) nhằm ngăn chặn tình trạng đầu cơ trong hoạt động khoáng sản.
- Quy định cụ thể thời hạn tối đa cho một giấy phép thăm dò khoáng sản, theo đó thời hạn tối đa đã được điều chỉnh từ 04 năm lên 08 năm để phù hợp với thực tiễn, nhất là đối với thăm dò khoáng sản kim loại.
- Thực hiện chủ trương cải cách hành chính, đặc biệt là cải cách thủ tục hành chính, đồng thời tránh tình trạng tùy tiện khi thực hiện thủ tục hành chính, Luật đã quy định cụ thể nội dung hồ sơ cấp, gia hạn, cho phép trả lại, chuyển nhượng quyền thăm dò khoáng sản, khai thác khoáng sản (các điều 47, 48, 59 và Điều 60) và khai thác tận thu khoáng sản (Điều 70, Điều 71) cũng như hồ sơ thẩm định, phê duyệt trữ lượng khoáng sản (Điều 49, Điều 50). Nội dung chi tiết về thủ tục cấp, gia hạn, trả lại v.v... đối với giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản, giấy phép khai thác tận thu khoáng sản giao cho Chính phủ quy định.
7. Về phân cấp thẩm quyền cấp phép
Để khắc phục những bất cập, hạn chế trong cấp giấy phép thăm dò, giấy phép khai thác trong thời gian qua tại nhiều địa phương, Luật đã quy định việc phân cấp thẩm quyền cấp giấy phép hoạt động khoáng sản theo hướng giảm bớt thủ tục hành chính, tăng cường trách nhiệm của chính quyền địa phương. Theo đó, giữ nguyên thẩm quyền cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, than bùn và giấy phép khai thác tận thu khoáng sản của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; bỏ quy định giao cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh cấp giấy phép khai thác khoáng sản ở những khu vực ngoài quy hoạch khoáng sản của cả nước và ngoài khu vực dự trữ tài nguyên khoáng sản quốc gia. Đồng thời, điều chỉnh quy định theo hướng tăng cường sự quản lý của Trung ương trong việc cấp phép: đối với các diện tích khu vực có khoáng sản phân tán, nhỏ lẻ chỉ phân cấp cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh cấp phép (thăm dò, khai thác khoáng sản) ở các khu vực đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường khoanh định và công bố. Sự điều chỉnh này nhằm khắc phục những tồn tại trong quản lý hoạt động khoáng sản như ở nhiều nơi trong những năm vừa qua. Việc khoanh định các khu vực khoáng sản cần tiến hành sớm và chặt chẽ, một mặt tăng tính chủ động của các địa phương, mặt khác để quản lý có hiệu quả tài nguyên khoáng sản, nhất là những khoáng sản quý hiếm.
8. Tài chính về khoáng sản và đấu giá quyền khai thác khoáng sản
Điểm mới mang tính “đột phá” của Luật là sự thay đổi cơ bản cơ chế quản lý khoáng sản thông qua các quy định về tài chính, phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Xuất phát từ chế độ sở hữu toàn dân đối với khoáng sản và quyền đại diện chủ sở hữu toàn dân của Nhà nước, Luật quy định khoản thu khi Nhà nước cấp quyền khai thác khoáng sản cho các tổ chức, cá nhân được gọi là “Tiền cấp quyền khai thác khoáng sản” (Điều 77). Đây chính là một phần lợi ích mà chủ sở hữu được hưởng khi giao quyền khai thác khoáng sản cho tổ chức, cá nhân.
Việc xác định mức thu được căn cứ vào trữ lượng, chất lượng, điều kiện khai thác khoáng sản và do Chính phủ quy định và hướng dẫn cụ thể. Ngoài việc phải nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản cho Nhà nước, tổ chức, cá nhân được phép khai thác khoáng sản còn phải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ tài chính về thuế, phí, lệ phí theo quy định của pháp luật.
Một điểm mới cơ bản của Luật về nguyên tắc, việc cấp quyền khai thác khoáng sản phải thực hiện trên cơ sở đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhằm bảo đảm tính công khai, minh bạch, tăng thu cho ngân sách nhà nước (Điều 78). Tuy nhiên, có một số khu vực khoáng sản, loại khoáng sản khi cấp quyền khai thác có thể không thông qua đấu giá và để giải quyết vấn đề này, Luật đã quy định việc cấp quyền khai thác khoáng sản không thông qua đấu giá được tiến hành ở khu vực khoáng sản được xác định theo các tiêu chí theo quy định của Chính phủ và khu vực này phải được Thủ tướng Chính phủ cho phép.
Khi đấu giá quyền khai thác khoáng sản sẽ thực hiện cả ở khu vực chưa thăm dò khoáng sản và khu vực đã thăm dò khoáng sản. Trường hợp trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản ở khu vực chưa thăm dò khoáng sản thì tổ chức, cá nhân trúng đấu giá khai thác khoáng sản phải thực hiện việc thăm dò khoáng sản. Kết quả thăm dò khoáng sản do Hội đồng đánh giá trữ lượng khoáng sản quốc gia thẩm định, phê duyệt để bảo đảm lợi ích quốc gia.
9. Về quản lý nhà nước về khoáng sản.
Đây là nội dung quan trọng liên quan đến quản lý tài sản “khoáng sản” của Nhà nước và cũng là điểm mới của Luật, theo đó đã quy định cụ thể trách nhiệm quản lý nhà nước về khoáng sản của Bộ Tài nguyên và Môi trường (Điều 80), Ủy ban nhân dân các cấp (Điều 81) nhằm tăng cường hiệu quả công tác quản lý về khoáng sản tại cấp cơ sở.
Để bảo đảm sự thống nhất trong quản lý nhà nước về khoáng sản, tạo điều kiện chủ động cho Chính phủ trong công tác điều hành, về thẩm quyền lập, trình phê duyệt quy hoạch khoáng sản quy định tại Điều 10 đã không quy định cụ thể trách nhiệm của Bộ nào mà giao cho Chính phủ quy định, phân công cụ thể các bộ, ngành trong việc lập quy hoạch khoáng sản và hướng dẫn việc lập quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản của địa phương.
10. Về trách nhiệm bảo vệ quyền lợi của địa phương và người dân nơi có khoáng sản được khai thác
Nhằm thực thi chính sách bảo đảm hài hòa lợi ích giữa “Nhà nước - Người dân - Doanh nghiệp”, Điều 5 của Luật đã quy định rõ hơn trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản đối với địa phương nơi có khoáng sản được khai thác như: hỗ trợ chi phí đầu tư nâng cấp, duy tu, xây dựng hạ tầng kỹ thuật sử dụng trong khai thác khoáng sản và xây dựng công trình phúc lợi; kết hợp khai thác với xây dựng hạ tầng kỹ thuật, bảo vệ, phục hồi môi trường v.v... Mặt khác, Luật cũng quy định, nếu tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản gây thiệt hại đến hạ tầng kỹ thuật, v.v... thì tùy theo mức độ thiệt hại phải có trách nhiệm sửa chữa, duy tu, xây dựng mới hoặc bồi thường; phải ưu tiên sử dụng lao động là người địa phương vào hoạt động có liên quan v.v...
11. Điều khoản chuyển tiếp
Ngoài việc bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân hoạt động khoáng sản được cấp phép trước ngày Luật có hiệu lực (khoản 1, khoản 2 Điều 84), để bảo đảm bình đẳng giữa các dự án khai thác được cấp theo quy định của Luật và các dự án khai thác khoáng sản đã được cấp phép trước ngày Luật có hiệu lực (trước tháng 7 năm 2011) khoản 3 Điều 84 quy định đối với các dự án khai thác khoáng sản đã được cấp phép trước ngày Luật có hiệu lực cũng phải thực hiện thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản để bảo đảm quyền của chủ sở hữu khoáng sản.
IV. TỔ CHỨC THỰC HIỆN
Để các quy định của Luật Khoáng sản đi vào cuộc sống, phát huy hiệu lực, cần tập trung triển khai một số nội dung sau:
1. Bộ Tài nguyên và môi trường sớm ban hành văn bản triển khai các công việc cần thiết bảo đảm thực thi Luật một cách hiệu quả; xây dựng các Nghị định hướng dẫn thi hành Luật;
2. Xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch tuyên truyền, phổ biến các quy định pháp luật về khoáng sản để công nghiệp khai khoáng nước ta phát triển, đồng thời tăng cường hiệu lực công tác quản lý nhà nước về khoáng sản.
3. Các bộ, cơ quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình cần chủ động xây dựng những văn bản cần thiết để sớm đưa Luật Khoáng sản vào cuộc sống một cách hiệu quả./.