Nội dung câu hỏi:
Với thiên chức làm mẹ, nuôi con, phụ nữ trong hoàn cảnh đặc biệt như đang mang thai, đang nuôi con nhỏ mà vi phạm pháp luật bị xử lý hình sự thì chính sách nhân đạo của pháp luật hình sự đối với họ thế nào?
(Câu hỏi của bạn Bích Huệ)
Ý kiến tư vấn:
Có những quy định riêng dành cho phụ nữ khi đang mang thai hoặc đang nuôi con nhỏ mà phạm tội được ghi nhận trên nhiều văn bản pháp luật như Bộ luật Hình sự; Bộ luật Tố tụng hình sự; Luật Thi hành án hình sự. Chúng tôi xin trích dẫn sau đây để bạn tham khảo.
Với hình phạt cải tạo không giam giữ quy định tại Điều 36 của Bộ luật Hình sự, người bị phạt cải tạo không giam giữ không có việc làm hoặc bị mất việc làm trong thời gian chấp hành hình phạt này thì phải thực hiện một số công việc lao động phục vụ cộng đồng trong thời gian cải tạo, thời gian lao động phục vụ cộng đồng không quá 04 giờ trong một ngày và không quá 05 ngày trong 01 tuần. Biện pháp lao động này không áp dụng đối với phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 06 tháng tuổi.
Điều 40 về hình phạt tử hình, là hình phạt đặc biệt chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong nhóm các tội xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, các tội phạm về ma túy, tham nhũng và một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác do Bộ luật Hình sự quy định. Hình phạt tử hình không áp dụng đối với phụ nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi khi phạm tội hoặc khi xét xử; không thi hành án tử hình đối với người bị kết án là phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi.
Bộ luật này cũng quy định người phạm tội là phụ nữ có thai thuộc tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Với quy định hoãn chấp hành hình phạt tù thì phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi được hoãn cho đến khi con đủ 36 tháng tuổi.
Bộ luật Tố tụng Hình sự, tại Điều 119 về tạm giam, có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội đặc biệt nghiêm trọng, tội rất nghiêm trọng; có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội nghiêm trọng, tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tù trên 02 năm khi có một số căn cứ do Bộ luật quy định. Theo điều luật này, đối với bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi mà có nơi cư trú và lý lịch rõ ràng thì không tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ các trường hợp: a) Bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã; b) Tiếp tục phạm tội; c) Có hành vi mua chuộc, cưỡng ép, xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật; tiêu hủy, giả mạo chứng cứ, tài liệu, đồ vật của vụ án, tẩu tán tài sản liên quan đến vụ án; đe dọa, khống chế, trả thù người làm chứng, bị hại, người tố giác tội phạm hoặc người thân thích của những người này; d) Bị can, bị cáo về tội xâm phạm an ninh quốc gia và có đủ căn cứ xác định nếu không tạm giam đối với họ thì sẽ gây nguy hại đến an ninh quốc gia.
Với Luật Thi hành án hình sự, phạm nhân nữ có thai nếu không được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù thì được bố trí nơi giam hợp lý, được khám thai định kỳ hoặc đột xuất, được chăm sóc y tế trong trường hợp cần thiết, được giảm thời gian lao động, được hưởng chế độ ăn, uống bảo đảm sức khỏe. Phạm nhân nữ có thai được nghỉ lao động trước và sau khi sinh con theo quy định của pháp luật về lao động. Trong thời gian nghỉ sinh con, phạm nhân được bảo đảm tiêu chuẩn, định lượng ăn theo chỉ dẫn của y sĩ hoặc bác sĩ, được cấp phát thực phẩm, đồ dùng cần thiết cho việc chăm sóc trẻ sơ sinh. Phạm nhân nữ nuôi con dưới 36 tháng tuổi được bố trí thời gian phù hợp để chăm sóc, nuôi dưỡng con.
Luật sư Nguyễn Thiện Hùng