Tổ chức trưng cầu ý dân
* Câu hỏi:
Được biết Quốc hội đã ban hành Luật Trưng cầu ý dân. Xin cho biết việc trưng cầu ý dân được thực hiện thế nào, gồm những vấn đề gì, việc lấy ý kiến và quyền quyết định việc trưng cầu ý dân?
Vũ Hoàng Liên (Vĩnh Hải, Nha Trang)
* Ý kiến tư vấn:
Phạm vi của câu tư vấn không giải quyết hết được các vấn đề bạn hỏi, chúng tôi xin nêu một số nội dung chính sau đây:
Luật Trưng cầu ý dân được Quốc hội thông qua ngày 25-11-2015 và có hiệu lực từ ngày 01-7-2016. Theo Luật này, trưng cầu ý dân là việc Nhà nước tổ chức để cử tri cả nước trực tiếp biểu quyết bằng hình thức bỏ phiếu quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước theo quy định của Luật.
Trưng cầu ý dân được thực hiện trong phạm vi cả nước, tuân thủ nguyên tắc bảo đảm để Nhân dân trực tiếp thể hiện ý chí của mình trong việc quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước; tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cường đồng thuận xã hội; Thực hiện nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín khi trưng cầu ý dân; Việc trưng cầu ý dân được tiến hành theo trình tự, thủ tục do Luật quy định.
Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đủ mười tám tuổi trở lên tính đến ngày trưng cầu ý dân có quyền bỏ phiếu để biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân, trừ các trường hợp người bị kết án tử hình đang trong thời gian chờ thi hành án, người đang phải chấp hành hình phạt tù mà không được hưởng án treo, người bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự.
Quốc hội là cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định trưng cầu ý dân về các vấn đề:
1. Toàn văn Hiến pháp hoặc một số nội dung quan trọng của Hiến pháp;
2. Vấn đề đặc biệt quan trọng về chủ quyền, lãnh thổ quốc gia, về quốc phòng, an ninh, đối ngoại có ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của quốc gia;
3. Vấn đề đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của đất nước;
4. Vấn đề đặc biệt quan trọng khác của đất nước.
Cuộc trưng cầu ý dân hợp lệ phải được ít nhất ba phần tư tổng số cử tri cả nước có tên trong danh sách cử tri đi bỏ phiếu. Nội dung trưng cầu ý dân được quá nửa số phiếu hợp lệ tán thành có giá trị thi hành; riêng đối với trưng cầu ý dân về toàn văn Hiến pháp hoặc một số nội dung quan trọng của Hiến pháp thì phải được ít nhất hai phần ba số phiếu hợp lệ tán thành.
Về hiệu lực của kết quả trưng cầu ý dân được Luật quy định: Kết quả trưng cầu ý dân có giá trị quyết định đối với vấn đề đưa ra trưng cầu ý dân và có hiệu lực kể từ ngày công bố. Mọi cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân phải tôn trọng kết quả trưng cầu ý dân. Cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tổ chức và bảo đảm thực hiện nghiêm chỉnh kết quả trưng cầu ý dân.
Các trường hợp không tổ chức trưng cầu ý dân gồm:
a) Không tổ chức lại việc trưng cầu ý dân về nội dung đã được trưng cầu ý dân trong thời hạn 24 tháng kể từ ngày kết quả trưng cầu ý dân được công bố.
b) Không tổ chức trưng cầu ý dân trong thời gian ban bố tình trạng chiến tranh, tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày bãi bỏ tình trạng chiến tranh, bãi bỏ tình trạng khẩn cấp trong cả nước.
Luật sư Nguyễn Thiện Hùng